۱۱ بازی فکری برای تحکیم حافظه مختصر مدت_رنگو

تابه‌حال شده که کلید خانه را روی میز گذاشته باشید و چند دقیقه سپس با دستپاچگی همه، خانه را برای اشکار کردن همان کلید، زیر و رو کنید؟ یا احتمالا در حال سخن زدن با فردی، یک دفعه یادتان نیاید داشتید درمورد چه چیزی سخن بگویید می‌کردید؟ اگر این اتفاق‌ها برایتان آشناست، به گمان زیاد حافظه مختصر‌مدتتان به تمرین نیاز دارد.

حافظه مختصر‌زمان، همانند جایی برای نگهداری اطلاعاتی است که فقط برای چند لحظه به آن‌ها نیاز داریم. این حافظه در تصمیم‌گیری‌ها، انجام چند کار همزمان و حتی در روابط اجتماعی نقش مهمی دارد. بازی‌های فکری می‌توانند در تحکیم این حافظه به شما پشتیبانی کنند. در ادامه این مقاله چند بازی فکری برای تحکیم حافظه مختصر زمان معارفه کرده‌ایم که در این عرصه به شما پشتیبانی خواهند کرد.

معارفه انواع بازی فکری برای تحکیم حافظه مختصر زمان

بازی‌های فکری مخصوص حافظه مختصر‌زمان نه تنها علتتقویت ذهن خواهد شد، بلکه توانایی‌ای مفرح حتی اعتیادآور و زیاد مورد قیمت برای همه گروه‌های سنی به شمار می‌آیند. این بازی‌ها به مغز فرمان خواهند داد که اطلاعات را با دقت بیشتری پردازش کرده، سریع تر بازیابی کند و تمرکز بیشتری داشته باشد. از با اهمیت ترین و مؤثرترین این بازی‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱. بازی فکری تطابق تصاویر

بازی تطابق تصاویر، یکی از ساده‌ترین و مؤثرترین بازی‌ها برای تحکیم حافظه مختصر‌زمان است. در این بازی، مجموعه‌ای از کارت‌ها یا تصاویر وجود دارد که به‌صورت جفت‌هایی شبیه کنار هم چیده شده‌اند. بازیکن باید با نگاه‌کردن به محل کارت‌ها، جای آن‌ها را در ذهن خود ثبت کرده و بعد از برگرداندن، تصاویر شبیه را به‌صورت جفت اشکار کند.

راز تأثیرگذاری این بازی در تحریک هم‌زمان حافظه بصری و تمرکز ذهنی نهفته است. در این بازی، مغز به‌طور پی‌درپی در حال ذخیره‌سازی مکان، رنگ، شکل و جزئیات تصاویر خواهد می بود. هرچه سطح بازی دشوارتر و تعداد کارت‌ها زیاد تر بشود، بار ذهنی نیز افزایش اشکار می‌کند. به همین علت مغز ناچار می‌بشود با منفعت‌گیری از تمرکز زیاد تر، مسیرهای عصبی جدیدی را در حافظه مختصر‌زمان فعال کند.

از بازی‌های کلاسیک این دسته می‌توان به Memory Cards یا نسخه‌های گسترش یافتهتر دیجیتالی همانند Brainwell و Lumosity اشاره کرد. حتی می‌توان این بازی را به‌سادگی با کشیدن دایره‌هایی روی کاغذ و نوشتن حروف یا اشکال داخل آن‌ها همانند‌سازی کرد. این بازی نه‌تنها برای کودکان دلنشین است بلکه بزرگسالان نیز می‌توانند از آن به‌گفتن تمرینی روزانه برای نگه داری هوشیاری ذهنی منفعت گیری کنند.

۲. بازی فکری پنتاگو

پنتاگو، بازی‌ای است که در ظاهر احتمالا زیاد تر بر استراتژی و علتتأکید داشته باشد، اما در لایه‌های نهان‌تر خود، حافظه مختصر‌زمان را به‌خوبی به چالش می‌کشد. این بازی رومیزی با طراحی مینیمال اما عمیق، از چندین خانه و مهره راه اندازی شده و مقصد مهم آن چیدن پنج مهره هم‌رنگ به‌صورت ردیفی است. با این تفاوت که بعد از هر حرکت، یکی از قسمت‌های صفحه نیز چرخانده می‌بشود. همین ویژگی چرخشی است که حافظه را داخل میدان بازی می‌کند.

در پنتاگو، بازیکن باید نه‌تنها حرکات قبل خود و حریف را به یاد داشته باشد، بلکه تأثیر احتمالی چرخش صفحه بر موقعیت مهره‌ها را نیز در نظر بگیرد. این یعنی ذهن باید در هر لحظه، اطلاعات تصویری بسیاری را در حافظه نگه دارد، به تحلیل سریع بپردازد و برای حرکت بعدی تصمیم بگیرد.

پنتاگو به‌اختصاصی برای نوجوانان و بزرگسالانی که به جستوجو تحکیم هم‌زمان تمرکز، پیش‌بینی و حافظه مختصر‌زمان می باشند، یکی از بازی‌های زیاد سودمند به شمار می‌آید. توانایی این بازی به شکل گروهی یا حتی دو نفره، ذهن را داخل بازی چندلایه‌ای می‌کند که هر لحظه‌اش سرشار از تمرین برای مغز است.

۳. بازی اشکار کردن تفاوت‌ها

در نگاه اول، بازی اشکار کردن تفاوت‌ها همانند سرگرمی‌ای ساده و تصویری است؛ اما در حقیقت این بازی از قدرتمندترین ابزارها برای تحکیم حافظه مختصر‌زمان و این چنین افزایش دقت و تمرکز محسوب می‌بشود. در این بازی، دو عکس انگارً شبیه کنار هم قرار می‌گیرند که تفاوت‌های جزئی در آن‌ها وجود دارد. بازیکن باید با دقت به هر دو عکس نگاه کند و اختلافات آن‌ها را شناسایی کند.

کاری که مغز در این روال انجام می‌دهد زیاد پیچیده‌تر از آن چیزی است که به نظر می‌رسد. ابتدا اطلاعات تصویری هر دو عکس در حافظه مختصر‌زمان ثبت می‌بشود؛ سپس مغز اغاز به قیاس جزءبه‌جزء آن‌ها می‌کند. این قیاس سریع نیاز به دقت زیاد، تمرکز دیداری و ثبت دقیق اطلاعات لحظه‌ای دارد. درست به همین علت است که انجام مداوم این بازی، قوت تشخیص تصویری و نگهداری داده‌های دیداری را به شکل چشمگیری افزایش می‌دهد.

نسخه‌های گوناگون این بازی از کتاب‌های چاپی گرفته تا اپلیکیشن‌های موبایل وجود دارند که برخی حتی با محدودیت وقتی، شدت چالش ذهنی را زیاد تر می‌کنند. این بازی برای کودکان، افراد سال‌خورده یا افرادی که حس می‌کنند تمرکزشان افت یافته، گزینه‌ای بسیار و قابل مطمعن است.

۴. بازی چی گم شده؟

چی گم شده؟، بازی‌ای است که زیاد تر از آن‌چه فکر می‌کنید، به حافظه مختصر‌زمان سختی می‌آورد. روش بازی ساده به نظر می‌رسد و به این صورت است که چند شیء یا عکس به بازیکن نشان داده می‌بشود، سپس یک یا چند مورد از آن‌ها برداشته یا نهان خواهد شد و بازیکن باید تشخیص دهد کدام آیتم‌ها حذف شده‌اند. اما پشت این سادگی، سازوکار عمیق ذهنی نهفته است که مغز را به ثبت سریع، به‌خاطرسپاری آنی و بازیابی سریع اطلاعات ناچار می‌کند.

در این بازی، مغز باید در بازه‌ای زیاد مختصر، اطلاعات بصری بسیاری را ثبت و در حافظه مختصر‌زمان ذخیره کند. بعد از تحول صحنه، ذهن باید بدون دسترسی مجدد به اطلاعات اولیه، تفاوت‌ها را شناسایی کرده و جواب دهد. این فرایند برای حافظه مختصر‌زمان نوعی تمرین حافظه سریع و دقیق است.

این بازی نه‌تنها در خانه با چند وسیله ساده قابل اجراست، بلکه در تعداد بسیاری از کلاس‌های تحکیم ذهن و کاردرمانی نیز مورد منفعت گیری قرار می‌گیرد. حتی می‌توان آن را با درجه‌بندی سختی متفاوت اجرا کرد؛ برای مثالً با افزودن آیتم‌های شبیه یا افزایش شدت نمایش بازی را سخت‌تر کرد. این بازی در واقع تمرینی عالی برای عکس العمل مغز به تغییرات محیطی است و می‌تواند حتی در زندگی روزمره برای تمرکز و دقت زیاد تر، اثرگذار باشد.

۵. بازی جدول حروف درهم

جدول حروف درهم، نوعی بازی تحلیلی-دیداری است که به صبر، تمرکز و حافظه مختصر‌زمان نیاز دارد. در این بازی، جدولی مملو از حروف به‌صورت اتفاقی در کنار هم قرار گرفته‌اند و بازیکن باید کلماتی را که در جهت‌های گوناگون (افقی، عمودی، مورب) نهان شده‌اند، شناسایی کند. اما این کار به همین سادگی نیست؛ چون ذهن باید با شدت زیاد، الگوهای زبانی را از بین پراکندگی ظاهری بیرون بکشد.

نقش حافظه مختصر‌زمان در این بازی وقتی پررنگ می‌بشود که بازیکن تلاش می‌کند حروف دیده‌‌شده را به‌صورت موقتی در ذهن خود نگه دارد، آن‌ها را به کلمه تبدیل کرده و سپس مسیر احتمالی آن را جستوجو کند. مغز در این فرایند، به‌طور هم‌زمان دچار اسکن تصویری، تجزیه ساختار واژه‌ها و ثبت موقعیت آن‌ها می‌بشود. این کار به تحکیم حافظه فعال و افزایش شدت پردازش ذهنی پشتیبانی خواهد کرد.

این بازی هم برای کودکان و هم برای بزرگسالان قابل اجراست، به‌خصوص افرادی که با یادگیری زبان یا توانایی‌های نوشتاری درگیرند. نسخه‌های چاپی، دیجیتالی و حتی آنلاین آن با موضوعات گوناگون (همانند حیوانات، اشیاء، افعال) حاضر است. این تنوع در بازی علتمی‌بشود نه‌تنها حافظه تحکیم بشود بلکه به شکل انعطاف‌پذیرتری هم عمل کند.

۶. بازی کلمات معکوس

در نگاه اول امکان پذیر بازی کلمات معکوس مقداری شگفت به نظر برسد، اما همین غیرمنتظره بودن، نقطه قوت آن است. در این بازی، یک کلمه به بازیکن داده می‌بشود و او باید آن را به‌صورت برعکس نقل کند. برای مثالً اگر کلمه کتاب باشد، جواب باید باتک باشد. این بازی ذهن را وادار می‌کند تا الگوهای زبانی آشنا را به شکل غیرعادی بازسازی کند؛ امری که حافظه مختصر‌زمان را به‌شدت دچار می‌کند.

در جریان این بازی، مغز باید ابتدا کلمه را بشنود یا ببیند، سپس آن را در خود نگه دارد، موقعیت حروف را به شدت بازسازی کند و نهایتاً جواب دهد. همه این مرحله های در بازه وقتی کوتاهی رخ می‌دهد، بدون این که زمان مرور یا تکرار مجدد اطلاعات فراهم باشد. این روال جهت تمرین بسیار‌ای برای حافظه مختصر‌زمان، تمرکز شنیداری و توانایی‌های شناختی می‌بشود.

این بازی به‌اختصاصی برای تحکیم توانمندیهای ذهنی در زبان‌آموزی، کار با کلمات و این چنین بهبود کارکرد شناختی در سالمندان سودمند است. حتی می‌توان آن را به‌شکل گروهی یا رقابتی برگزار کرد تا بار ذهنی افزایش یابد و جذابیت آن زیاد تر بشود. نسخه‌های پیشرفته این بازی در قالب اپلیکیشن نیز وجود دارد، اما حتی بدون هیچ ابزار خاصی هم می‌توان آن را اجرا کرد و از نتایج شگفت‌انگیزش منفعت‌مند شد.

۷. بازی شمارش معکوس ذهنی

بازی شمارش معکوس ذهنی، یکی از تمرین‌هایی است که در عین سادگی، قوت چشمگیری در تحکیم حافظه فعال دارد. در این بازی، فرد باید از یک عدد اشکار (برای مثالً ۱۰۰) اغاز کرده و با فاصله‌های عددی معین (برای مثالً ۳، ۵ یا ۷) به عقب بشمارد. یعنی ۱۰۰، ۹۷، ۹۴ و به همین ترتیب ادامه دهد. احتمالا این کار در ابتدا ساده به نظر برسد، اما وقتی که بازه وقتی محدود و شرایط بازی پیچیده‌تر بشود، مغز باید اطلاعات اعداد قبلی را به شدت در حافظه مختصر‌زمان نگه داشته و بر پایه آن محاسبه کند.

مسئله‌ی کلیدی در این بازی، تداوم تمرکز و بازخوانی مداوم اطلاعات به‌روز در ذهن است. مغز باید بتواند ضمن یادآوری آخرین عدد حرف های‌‌شده، فاصله عددی را نیز به‌خاطر بسپارد و با منفعت گیری از محاسبه ذهنی، عدد بعدی را به‌درستی اظهار کند. این فرایند پی‌درپی علتمی‌بشود مسیرهای عصبی مرتبط با حافظه کاری به‌مرور تحکیم شوند.

این بازی برای بزرگسالانی که با کم شدن تمرکز یا کند شدن ذهن مواجهند، زیاد سودمند است. این چنین معلمان می‌توانند آن را در کلاس‌های درس برای تحکیم دقت دانش‌آموزان به کار ببرند. اگر شمارش عددی به‌صورت گروهی و با تحول الگو انجام بشود (برای مثالً یکی از عدد ۶۰ با فاصله ۴ بشمارد، فرد دیگر از ۷۵ با فاصله ۶)، چالش ذهنی بازی دوچندان می‌بشود.

۸. بازی اشکار کردن اشیاء

این بازی که در اصل نوعی تمرین تحکیم حافظه بصری محسوب می‌بشود، از آن دسته فعالیت‌هایی‌ست که در هر سن و موقعیتی قابل اجراست. بازی به این صورت است که مجموعه‌ای از اشیاء در مکانی اشکار قرار می‌گیرند، فرد چند ثانیه زمان دارد آن‌ها را مشاهده کند. سپس اشیاء جمع خواهد شد یا پوشیده خواهد شد و فرد باید نام همه آن‌ها را به یاد بیاورد یا جای دقیقشان را اشکار کند.

در این تمرین، مغز باید اطلاعات تصویری چندگانه را به‌شدت ثبت و دسته‌بندی کند. برخی اشیاء امکان پذیر همانند به هم باشند یا در موقعیت‌هایی نامعمول قرار گرفته باشند. همین قضیه، بازی را به تمرینی قوی برای حافظه مختصر‌زمان تبدیل می‌کند.

این بازی را می‌توان با کودکان در خانه، با سالمندان در مراکز توانبخشی و حتی در محیط‌های آموزشی برای تحکیم دقت و شدت یادآوری دانش‌آموزان اجرا کرد. این چنین نسخه‌های دیجیتالی این بازی نیز وجود دارد که تصاویر را فقط برای چند ثانیه نمایش خواهند داد و سپس از کاربر می‌خواهند همه جزئیات را به‌خاطر بیاورد.

۹. بازی عکس یک ‌ثانیه‌ای

فکر کنید فقط یک ثانیه زمان دارید به تصویری نگاه کنید و بعد از آن باید به سوال‌هایی درمورد آن جواب دهید. چه رنگی در عکس غالب می بود؟ چند نفر وجود داشتند؟ در سمت راست عکس چه چیزی دیده می‌شد؟ و سؤالات مرتبط فرد دیگر از این دست باید پرسیده بشود. این بازی که با گفتن «عکس یک‌ثانیه‌ای» شناخته می‌بشود، تمرینی بسیار برای حافظه مختصر‌زمان و دقت دیداری است.

در این بازی، فرد فقط یک لحظه مختصر برای پردازش اطلاعات دارد؛ به این علت مغز ناچار است در آن لحظه از همه ظرفیت حافظه سریع خود منفعت گیری کند تا بیشترین جزئیات ممکن را ثبت کند. این نوع فشرده‌سازی اطلاعات ذهنی علتتحریک جدی حافظه مختصر‌زمان و تحکیم کارکرد آن می‌بشود. ذهن بعد از دیدن عکس، باید سریعاً بدون این که مجدد به عکس دسترسی داشته باشد، آنچه به یاد می‌آورد را بازیابی کند.

این تمرین برای نوجوانان، دانشجویان و افرادی که در محیط‌های پرتلاطم و پرسرعت فعالیت دارند، زیاد مؤثر است. این چنین روان‌شناسان از این روش برای سنجش دقت دیداری و ظرفیت حافظه مختصر‌زمان در آزمون‌های شناختی منفعت گیری می‌کنند. بازی عکس یک‌ثانیه‌ای با تصاویر ساده یا پیچیده قابل اجراست و با افزایش شدت و سختی، ذهن را به میدان تمرینی پرفشار ولی سازنده می‌کشاند.

۱۰. بازی داستان‌سازی با کلمات اتفاقی

فکر کنید چهار یا پنج کلمه کاملاً بی‌ربط همانند درخت، قطار، یخچال، گربه و خورشید به شما داده می‌بشود و شما باید با همین کلمات، یک داستان مختصر و منسجم بسازید. این تمرین ساده اما چالش‌برانگیز، یکی از ابزارهای خلاقانه و در عین حال اثربخش برای تحکیم حافظه مختصر‌زمان است.

در این بازی، ذهن باید کلمات اتفاقی را ابتدا ثبت کرده، در حافظه فعال خود نگه دارد و سپس با کنار هم قرار دادن آن‌ها، یک مسیر داستانی خلق کند. همه این مرحله های نیازمند هماهنگی بین حافظه، تخیل، تمرکز و توانایی زبانی است. مغز در میانه ساخت داستان، دائماً بین ذخیره‌سازی و بازیابی اطلاعات جابه‌جا می‌بشود و همین روال، حافظه مختصر‌زمان را به تحرک وا‌می‌دارد.

این بازی نه‌تنها برای کودکان و نوجوانان در کلاس‌های ادبیات یا خلاقیت مناسب است، بلکه بزرگسالان نیز می‌توانند از آن برای فعال نگه‌داشتن ذهن و افزایش قوت تمرکز منفعت گیری کنند. چالش این بازی را می‌توان با افزایش تعداد کلمات یا افت زمان ساخت داستان زیاد تر کرد. مسئله کلیدی اینجاست که در هر بار بازی، مغز باید با شرایط کاملاً تازه مواجه بشود و همین غیرقابل ‌پیش‌بینی بودن، تمرینی بسیار برای حافظه مختصر‌زمان خواهد می بود.

۱۱. بازی نقل‌قول یادت بمونه

بعضی اوقات نگه داری کردن جمله‌ای از زبان فرد دیگر، سخت‌تر از برای سپردن یک لیست عددی است. بازی نقل‌قول یادت بمونه، دقیقاً بر همین مبنا طراحی شده است. در این بازی، جمله‌ای نسبتاً طویل یا پیچیده برای چند ثانیه خوانده می‌بشود یا نمایش داده می‌بشود و سپس از فرد خواسته می‌بشود آن را به‌طور کامل و دقیق نقل کند. چالش اینجاست که نه‌تنها کلمات، بلکه ترتیب و لحن جمله نیز اهمیت دارد.

این بازی، تمرینی کلاسیک برای حافظه کلامی مختصر‌زمان است؛ چون مغز باید در لحظه، جمله‌ای را به‌صورت کامل ضبط کند، ساختار آن را در ذهن نگه دارد و بدون تحریف نقل کند. این چنین مهارتی در زندگی روزمره کاربرد تعداد بسیاری دارد.

برای اجرای مؤثر این بازی می‌توان از جملات معروف، نقل‌قول‌های ادبی، دیالوگ‌های فیلم یا حتی جملات ساخته‌شده توسط خود بازیکن منفعت گیری کرد. اگر به مرور، جملات طویل‌تر یا دشوارتر شوند، تأثیر بازی در تحکیم حافظه به‌مراتب زیاد تر می‌بشود. این بازی را می‌توان به‌صورت گروهی نیز اجرا کرد و با تکرار پیاپی، مسیرهای عصبی حافظه کلامی را تحکیم کرد.

حافظه مختصر‌زمان، گنجی در لحظه‌های ساده

حافظه مختصر‌زمان، در ظاهر بخشی کوچک از توان ذهنی ماست، اما ستون مهم تعداد بسیاری از تصمیم‌ها، یادگیری‌ها و عکس العمل‌های سریع ما در زندگی روزمره را راه اندازی می‌دهد. اگر این قسمت از ذهن دچار اختلال یا ضعف بشود، حتی انجام ساده‌ترین کارها هم به چالشی بزرگ تبدیل می‌بشود. اما خوشبختانه تحکیم حافظه مختصر‌زمان نه نیاز به تجهیزات خاص دارد و نه به آموزش پیچیده؛ کافیست بازی فکری برای تحکیم حافظه مختصر زمان را به‌صورت مداوم انجام دهیم.

همه بازی‌هایی که در این مقاله معارفه شدند، با سازوکاری هوشمندانه حافظه را مقصد قرار خواهند داد، ذهن را فعال نگه می‌دارند و از طریق تکرار، تمرکز، یادآوری و تحلیل، مسیرهای جدیدی در مغز تشکیل می‌کنند. اگر توانایی انجام بازی‌های شبیه را دارید، آن‌ها را به ما نیز معارفه کنید.

تکنیک‌هایی برای به‌خاطر سپردن اطلاعات و بازیابی آنها در زمان مناسب