درماتیت تماسی چیست؟ + علائم، علل و راه حلهای درمان آن_رنگو

درماتیت تماسی طبق معمول براثر تماس مستقیم پوست با ماده‌ای محرک یا آلرژی‌زا ابراز می‌کند. علائم آن زیاد تر شامل خارش، قرمزی و التهاب است که زیاد تر در نواحی همانند دست‌ها، صورت یا پاها ظاهر خواهد شد. آگاهی از درماتیت تماسی و علائم آن زیاد مهم است؛ چرا که با شناخت عوامل محرک، می‌توان به راحتی از ابراز آن جلوگیری و در صورت ابتلا، با درمان‌های ساده آن را مدیریت کرد. درحالی‌که، علائم این بیماری بدون درمان مناسب، تشدید شده و به عفونت یا مشکلات مزمن منجر می‌بشود. در این نوشته از مجله پزشکی دکتردکتر، به بازدید دقیق این بیماری می‌پردازیم.

در انتها اگر سوالی دارید، در تکه نظرات بنویسید. کارشناس سلامتی دکتردکتر به آن جواب خواهد داد. 

درماتیت تماسی چیست؟

درماتیت تماسی (contact dermatitis) یک التهاب پوستی است که به علت تماس مستقیم پوست با مواد خارجی تشکیل می‌بشود و دو نوع درماتیت تماسی تحریکی و درماتیت تماسی آلرژیک دارد. تفاوت مهم این دو نوع در مکانیسم تشکیل آن‌ها است.

درماتیت تماسی تحریکی شایع‌ترین نوع درماتیت است و وقتی رخ می‌دهد که یک ماده خارجی مستقیما به لایه خارجی پوست صدمه می‌رساند. این نوع عکس العمل ایمنی خاصی ندارد و طبق معمول بعد از یک تماس شدید یا تماس‌های مکرر با مواد ملایم همانند صابون یا آب تشکیل می‌بشود. مکانیسم آن شامل صدمه به سد محافظتی پوست است که تشکیل التهاب، خشکی و ترک‌خوردگی می‌کند.

از نظر دیگر، درماتیت تماسی آلرژیک ناشی از عکس العمل سیستم ایمنی بدن به یک ماده آلرژی‌زاست. در این حالت، بدن یک ماده خاص را به گفتن تهدید شناسایی کرده و سلول‌های ایمنی همانند سلول‌های T را فعال می‌کند. این عکس العمل طبق معمول بعد از چندین تماس قبلی با ماده مذکور رخ می‌دهد. ظاهر شدن علائم در این حالت امکان پذیر چند ساعت تا چند روز طول بکشد. مکانیسم حساسیت پوستی در این نوع درماتیت شامل آزادسازی مواد التهابی همانند سیتوکین‌ها است که علتخارش و تورم خواهد شد.

فهمیدن این تفاوت‌ها به شناخت بهتر عوامل محرک و در نتیجه پیشگیری از ابراز مجدد درماتیت پشتیبانی خواهد کرد. 

بر پایه مطالعات انتشار شده در وب‌سایت mayoclinic،

درماتیت تحریکی، نوعی درماتیت تماسی است. اگر فرد از صابون قلیایی روی پوست منفعت گیری کند و چندین دفعه و چندین دفعه این کار را انجام دهد، به علت فرسایش لایه محافظ طبیعی پوست با شستشوی مکرر، به‌سادگی به درماتیت تماسی تحریکی مبتلا می‌بشود.

به این علت درماتیت تماسی تحریکی زیاد تر از تماس‌های مکرر با مواد ساده همانند صابون تشکیل می‌بشود و نه لزوما آلرژی. اختلاف این دو نوع درماتیت توسط متخصص پوست الزامی است تا ضمن انتخاب درمان مناسب، از عوارض جلوگیری بشود. 

علائم درماتیت تماسی

علائم درماتیت تماسی طبق معمول در محل تماس پوست با ماده محرک ظاهر خواهد شد و از خفیف تا شدید متغیر می باشند. شایع‌ترین علائم شامل موارد زیر خواهد شد: 

• قرمزی پوست
• خارش شدید
• تورم 
• بعضی اوقات تاول‌های کوچک پر از مایع، ترکیده یا پوسته‌پوسته شده
• لکه‌های قرمز رنگ در پوست‌های روشن 
• لکه‌ای قهوه‌ای یا بنفش در پوست‌های تیره‌تر 
• خشکی، ترک‌خوردگی یا ضخامت پوست

زمان ابراز علائم بسته به نوع درماتیت متفاوت است. در نوع تحریکی، علائم زیاد تر بلافاصله یا ظرف چند دقیقه تا چند ساعت بعد از تماس ظاهر خواهد شد، چون صدمه مستقیم به پوست رخ می‌دهد. اما در نوع آلرژیک، عکس العمل امکان پذیر ۲۴ تا ۷۲ ساعت سپس ظاهر بشود، چون سیستم ایمنی برای جواب نیاز به زمان دارد. در این حالت اگر تماس ادامه داشته باشد، علائم قادرند ۲ تا ۴ هفته باقی بمانند. شناسایی زودهنگام این علائم از تشدید آن جلوگیری می‌کند.

چرا به درماتیت تماسی مبتلا می‌شویم؟

درماتیت تماسی زیاد تر به علت تماس با مواد روزمره تشکیل می‌بشود که پوست را تحریک می‌کنند. شناسایی این علل برای پیشگیری از ابراز درماتیت کلیدی است. در ادامه، برخی از شایع‌ترین علل را بازدید کرده‌ایم:

مواد شیمیایی و شوینده‌ها

مواد شیمیایی همانند شوینده‌های خانگی، صابون‌ها، سفیدکننده‌ها و حلال‌ها می‌توانند سد محافظتی پوست را تخریب کنند. این مواد زیاد تر علتنوع تحریکی خواهد شد، به‌اختصاصی در افرادی که دست‌های‌شان زیاد با آب و مواد شوینده تماس دارد، همانند کارگران نظافت یا آشپزخانه‌ها.

فلزات

نیکل یکی از رایج‌ترین فلزات آلرژی‌زاست که در جواهرات، کمربندها، دکمه‌ها و حتی تلفنهای موبایل یافت می‌بشود. تماس مکرر با آن بعضی اوقات عکس العمل آلرژیک تشکیل می‌کند و علائمی همانند قرمزی و خارش در محل تماس به وجود می‌آورد. کبالت و کروم نیز از دیگر فلزاتی می باشند که می‌توانند علتایجاد حساسیت شوند.

لوازم آرایشی یا بهداشتی

محصولاتی همانند کرم‌ها، لوسیون‌ها، عطرها، رنگ مو و لاک ناخن حاوی مواد نگهدارنده یا معطر می باشند که می‌توانند پوست را تحریک کنند. فرمالدئید و پارابن‌ها از جمله این موادند که زیاد تر علتابراز نوع آلرژیک خواهد شد. در این موارد، حتی یک کرم مرطوب‌کننده که زمان‌ها از آن منفعت گیری کرده‌اید، امکان پذیر به مرور زمان علتایجاد حساسیت بشود.

مواد محرک

گیاهانی همانند پیچک سمی، بلوط سمی یا سماق حاوی ماده‌ای به نام اوروشیول می باشند که علتواکنش شدید آلرژیک خواهد شد. حتی تماس غیرمستقیم با این ماده از طریق لباس یا حیوانات خانگی نیز ابراز علائم را به‌جستوجو خواهد داشت.

علاوه‌بر این‌ها، عوامل فرد دیگر همانند داروهای موضعی همانند نئومایسین در پمادهای آنتی‌بیوتیک، لاتکس در دستکش‌ها یا حتی برخی غذاها همانند میوه‌های خام در افراد حساس تشکیل درماتیت می‌کنند. این چنین ترکیبی از عوامل همانند پوست حساس یا سابقه اگزما خطر ابتلا به درماتیت را افزایش خواهد داد. 

تفاوت درماتیت تماسی با اگزما یا دیگر بیماری‌های پوستی

درماتیت تماسی زیاد تر با اگزما یا دیگر بیماری های پوستی نادرست گرفته می‌بشود، درحالی‌که بین این دو تفاوت‌های کلیدی وجود دارد. اگزما طبق معمول داخلی است و به عوامل ژنتیکی یا حساسیت‌های کلی بدن وابسته است، در حالی که درماتیت تماسی همیشه به تماس خارجی مربوط می‌بشود. ابراز اگزما در هر نقطه از بدن ممکن و زیاد تر مزمن است، اما درماتیت تماسی محدود به محل تماس بوده و با اجتناب از محرک بهبود می‌یابد.

دیگر بیماری‌ها همانند پسوریازیس یا عفونت‌های قارچی همانند تینه‌آ نیز علائم شبیهی دارند، اما پسوریازیس طبق معمول قرینه است و عفونت‌های قارچی نیز با آزمایش قابل تشخیص می باشند. در این موارد تشخیص دقیق نوع بیماری توسط پزشک الزامی است تا درمان مناسب انتخاب بشود. 

چطور این بیماری را تشخیص دهیم؟

تشخیص درماتیت تماسی طبق معمول با معاینه بالینی توسط پزشک اغاز می‌بشود. دکتر پوست سابقه پزشکی شما را بازدید کرده و سؤالاتی در رابطه تماس‌های تازه با مواد احتمالی می‌پرسد، همانند شغل، عادت‌ها یا محصولاتی که منفعت گیری‌ می‌کنید. این سوال‌ها به پزشک پشتیبانی می‌کند تا عامل محرک را شناسایی کند.

در رابطه موارد آلرژیک، تست پچ (Patch Test) بهترین گزینه خواهد می بود. در این تست، پزشک مقادیر مقداری از شایع‌ترین آلرژن‌ها را روی نوارهای چسبی مخصوص قرار می‌دهد و این نوارها را به زمان نزدیک به ۴۸ ساعت روی پوست پشت شما می‌چسباند. این مواد شامل نیکل، عطرها، رنگ‌ها و لاتکس می باشند. در طول این دو روز، باید از خیس کردن محل تست و فعالیت‌های سنگین که علتتعریق خواهد شد، خودداری کنید. بعد از ۴۸ ساعت، پزشک نوارها را برمی‌دارد و عکس العمل‌های پوستی را بازدید می‌کند.

بعد از برداشتن نوارها، پزشک به جستوجو هرگونه قرمزی، تورم یا تاول که نشان‌دهنده آلرژی به ماده وابسته می باشند، می‌گردد. امکان پذیر ملزوم باشد ۴۸ تا ۹۶ ساعت سپس از برداشتن پچ‌ها نیز مجدد به پزشک مراجعه کنید تا عکس العمل‌های تاخیری نیز بازدید شوند. نتیجه این تست ایمن و استاندارد، به پزشک پشتیبانی می‌کند تا علت مهم درماتیت تماسی شما را اشکار کرده و راه‌های پیشگیری از آن را به شما آموزش دهد. بعضی اوقات اوقات نیز، بیوپسی پوست یا تست‌های دیگر برای رد بیماری‌های شبیه انجام می‌بشود. 

درماتیت تماسی در کودکان

عوامل تشکیل و علائم درماتیت تماسی در کودکان کاملا شبیه بزرگسالان است، اما پوست حساس‌تر کودکان آن‌ها را مستعد عکس العمل‌های شدیدتر می‌کند. کودکان به علت کنجکاوی و عادت‌هایی همانند دست زدن به اشیا یا گذاشتن آن‌ها در دهان، زیاد تر در معرض تماس با محرک‌ها می باشند. علائم در کودکان زیاد تر در دست‌ها، صورت یا نواحی پوشک دیده می‌بشود.

کودکان امکان پذیر به علت خاراندن شدید، پوست را زخمی کنند که خطر عفونت را افزایش می‌دهد. عوامل شایع در کودکان، علاوه‌بر موارد ذکر شده امکان پذیر در اسباب‌بازی‌ها و حتی بزاق دهان‌شان باشد. والدین باید به زمان‌بندی علائم دقت کنند؛ در نوع تحریکی، علائم سریع ظاهر خواهد شد، اما در نوع آلرژیک امکان پذیر ۱ تا ۳ روز طول بکشد. تشخیص زودهنگام و حذف عامل محرک برای جلوگیری از مزمن شدن بیماری الزامی است.

درماتیت تماسی با چه عوارضی همراه است؟

درماتیت‌های تماسی اگر درمان نشوند یا به طور مکرر رخ دهند، می‌توانند عوارضی تشکیل کنند. شایع‌ترین عوارض درماتیت تماسی شامل موارد زیر می باشند:

• عفونت‌های پوستی: خاراندن راش علتورود باکتری‌هایی همانند استافیلوکوک یا استرپتوکوک می‌بشود که تبدیل عفونت‌هایی همانند ایمپتیگو با علائم چرک، تب یا پوسته‌های زردرنگ خواهد شد.
• تغییرات رنگ پوست: التهاب طویل‌زمان امکان پذیر علتتیره شدن یا روشن شدن پوست بشود، به اختصاصی در پوست‌های تیره‌تر.
• ضخیم شدن پوست: خارش و التهاب مزمن پوست را ضخیم و سفت می‌کند که درمان آن دشوارتر است.
• حساسیت دائمی: تماس مکرر با آلرژن‌ها حساسیت پوست را افزایش می‌دهد و عکس العمل‌ها را شدیدتر می‌کند.
• تأثیر روانی: خارش مداوم و ظاهر ناخوشایند راش علتاسترس، افت مطمعن به نفس یا اختلال خواب می‌بشود، به اختصاصی در کودکان.

چطور درماتیت تماسی را درمان کنیم؟

درمان درماتیت تماسی بر پایه شناسایی و اجتناب از عامل محرک محکم است. با عدم اجتناب از این عوامل، علائم امکان پذیر تکرار شوند. درمان‌هایی که در ادامه می‌آیند، طبق معمول علائم را تسکین خواهند داد و پوست را ترمیم می‌کنند.

داروهای موضعی

پزشک برای افت التهاب و خارش شدید، طبق معمول کرم‌ها یا پمادهای کورتیکواستروئیدی موضعی همانند هیدروکورتیزون یا کلوبتازول موضعی تجویز می‌کند که با افت جواب سیستم ایمنی در ناحیه مورد نظر، التهاب را افت خواهند داد. این داروها عوارض جانبی همانند نازک شدن پوست را به‌جستوجو دارند و مصرف آن‌ها مطابق دستور پزشک تا حد بسیاری از ابراز این عوارض پیشگیری می‌کند.

آنتی‌هیستامین‌ها

خارش شدید یکی از آزاردهنده‌ترین علائم درماتیت تماسی است. پزشکان زیاد تر برای کنترل این خارش، به اختصاصی در شب، آنتی‌هیستامین‌های خوراکی همانند لوراتادین یا سیتریزین تجویز می‌کنند. برخی از این آنتی‌هیستامین‌ها علتخواب‌آلودگی خواهد شد که می‌تواند به خواب بهتر در شب نیز پشتیبانی کند اما باید از مصرف آن‌ها پیش از رانندگی و انجام کارهای حساس بپرهیزید.

نرم‌کننده‌ها

منفعت گیری منظم از نرم‌کننده‌ها و مرطوب‌کننده‌های بدون عطر همانند وازلین، به بازیابی لایه محافظتی پوست و جلوگیری از خشکی و ترک خوردگی آن پشتیبانی شایانی می‌کند.

پرهیز از عوامل محرک

احتمالا با اهمیت ترین قسمت درمان، پرهیز از عاملی باشد که علتدرماتیت شده است. اگر عامل محرک نیکل باشد، باید از پوشیدن جواهرات نیکل‌دار خودداری کنید. اگر یک صابون یا شوینده خاص عامل آن باشد، باید به جستوجو جایگزینی ملایم و فاقد مواد تحریک‌کننده بگردید.

درمان‌های خانگی درماتیت تماسی

درمان‌های خانگی علائم درماتیت تماسی را تسکین داده و به بهبود پوست پشتیبانی می‌کنند، به‌اختصاصی در موارد خفیف. قبل از هر چیز، شناسایی و حذف عامل محرک الزامی است. در ادامه، چند روش خانگی موثر را به شما اراعه کرده‌ایم:

• کمپرس سرد: قرار دادن پارچه تمیز خیس‌شده با آب خنک روی پوست به زمان ۱۵ تا ۲۰ دقیقه، چند بار در روز، تورم و خارش را افت می‌دهد. این روش به‌اختصاصی برای کودکان بی‌خطر است.
• حمام جو دوسر: افزودن پودر جو دوسر کلوئیدی به آب ولرم حمام التهاب را تسکین می‌دهد. ۱۰ تا ۱۵ دقیقه حمام کافی است.
• مرطوب‌کننده‌های بدون عطر: منفعت گیری از کرم‌های مرطوب‌کننده همانند وازلین یا سِتافیل بلافاصله بعد از حمام، رطوبت پوست را نگه داری کرده و سد محافظتی را تحکیم می‌کند.
• آلوئه‌ورا: ژل طبیعی آلوئه‌ورا می‌تواند پوست را خنک کرده و التهاب را افت دهد. از محصولات خالص و بدون افزودنی منفعت گیری کنید.
• اجتناب از خاراندن: مختصر نگه داشتن ناخن‌ها، به‌اختصاصی در کودکان و پوشاندن ناحیه با بانداژ سبک از زخم شدن پوست تحریک شده جلوگیری می‌کند.

مهم است که از صابون‌های معطر، الکل یا اسکراب پوست خودداری کنید، چون می‌توانند علتتشدید التهاب‌ها بشود. اگر علائم بعد از چند روز بهبود نیافت، به پزشک مراجعه کنید.

راه‌های پیشگیری از درماتیت تماسی

پیشگیری از درماتیت تماسی با مراعات اصول ساده امکان پذیر. در ادامه، به با اهمیت ترین آن‌ها اشاره کرده‌ایم:

• منفعت گیری از دستکش‌های محافظ همانند لاتکس یا وینیل زمان کار با مواد شیمیایی 
• منفعت گیری از محصولات آرایشی و شوینده‌های بدون عطر و آنتی آلرژیک
• منفعت گیری از محصولات مخصوص پوست‌های حساس
• مرطوب کردن منظم پوست 
• اجتناب از تماس طویل با آب

آیا درماتیت تماسی واگیردار است؟

درماتیت تماسی واگیردار نیست. این بیماری یک عکس العمل فردی به مواد خارجی بوده و شامل هیچ‌گونه باکتری، ویروس یا قارچی که بتواند از فردی به فرد دیگر منتقل بشود، نیست. در نتیجه حتی تماس مستقیم با راش فرد مبتلا یا وسایل شخصی او بلامانع خواهد می بود. تنها یک استثنا وجود دارد و آن انتقال ماده محرک از روی پوست فرد مبتلا است. برای مثال اگر ماده اوروشیول از پیچک سمی روی پوست فرد مبتلا باقی مانده باشد و به شخص فرد دیگر منتقل بشود، در صورت حساس بودن، فرد تازه نیز امکان پذیر دچار عکس العمل پوستی بشود.

چه وقتی باید به پزشک مراجعه کرد؟

در تعداد بسیاری از موارد، درماتیت تماسی خفیف و موقت بوده و با پرهیز از عامل محرک و درمان‌های خانگی بهبود می‌یابد. اما اگر علائم شدید باشند یا راش بیشتر از ۳ هفته طول بکشد، باید فورا به پزشک مراجعه کنید. تاول‌های گسترده، قرمزی شدید، چرک یا تب که در تاثییر عفونت تشکیل خواهد شد، دربین علائم شدید قرار می‌گیرند. این چنین، در صورت ابراز راش روی صورت، چشم‌ها یا نواحی حساس و سخت شدن تنفس، مراجعه به اورژانس یک الزام خواهد می بود. تنفس سخت نشانه عکس العمل شدیدی آلرژیک است.

اهمیت پیشگیری و درمان درماتیت تماسی

درماتیت تماسی یک التهاب پوستی ناشی از تماس با مواد محرک یا آلرژن است که با علائمی همانند خارش، قرمزی و تورم همراه می‌بشود. شناخت تفاوت نوع تحریکی و آلرژیک، شناسایی عامل محرک و پرهیز از آن، کلید مهم پیشگیری و درمان است.

در موارد خفیف، مراقبت‌های خانگی و داروهای موضعی می‌توانند علائم را تسکین دهند، اما در علائم شدید یا ماندگار، مراجعه به پزشک الزامی است تا از عوارضی همانند عفونت یا مزمن شدن بیماری جلوگیری بشود. برای دریافت نوبت از متخصص آنلاین پوست به سایت دکتردکتر مراجعه کرده و زمان آنلاین یا حضوری خود را ثبت کنید.

منبع های:

nhs.uk

webmd.com

سوالات متداول

برچسب‌ها:

اشتراک گذاری