خبر خوب: مغز شما پیر نمی‌بشود | راهنمای علمی برای جوان ماندن ذهن_رنگو

یکی از بزرگ‌ترین هراس‌های ما با افزایش سن، از دست دادن توانمندیهای ذهنی است؛ کند شدن حافظه، افت تمرکز و این باور عمومی که مغز، همانند هر قسمت فرد دیگر از بدن، در مسیر یک‌طرفه‌ای به سمت زوال حرکت می‌کند. اما اگر به شما بگوییم قسمت بزرگی از این باور، نادرست است، چه؟ اگر بگوییم علم تازه مشخص می کند که مغز ما ظرفیت شگفت‌انگیزی برای بازسازی و حتی نیرومندتر شدن در طول عمر دارد؟ این خبر زیاد خوبی برای همه افرادی است که به جستوجو زندگی بهتر و موفق‌ می باشند.

کشف علمی شوق‌انگیز: چطور قسمت‌هایی از مغز با افزایش سن نیرومندتر خواهد شد؟

یک باور عمومی وجود دارد که مغز با افزایش سن، به طور مدام تحلیل می‌رود. اما یک تحقیق تازه این باور را به چالش می‌کشد. دانشمندان دریافته‌اند که برخی قسمت‌های مغز ما نه تنها با افزایش سن ضعیف نمی‌شوند، بلکه در واقع ضخیم‌تر و نیرومندتر هم خواهد شد.

این کشف شوق‌انگیز مشخص می کند که توانایی مغز برای انطباق و تحول، که به آن انعطاف‌پذیری عصبی (Neuroplasticity) می‌گویند، حتی در سنین بالا نیز ادامه دارد.

چپ مغزی و راست مغزی؛ یک حقیقت علمی یا افترا بزرگ؟ + ویدئو

کدام قسمت از مغز نیرومندتر می‌بشود؟

این تحقیق بر ناحیه‌ای به نام قشر حسی-پیکری (somatosensory cortex) تمرکز دارد. این همان بخشی از مغز است که اطلاعات حسی را از بدن پردازش می‌کند و به شما اجازه می‌دهد نرمی یک پتو، گرمای یک فنجان چای یا بافت میوه‌ها را حس کنید.

محققان در این پژوهش که نتایج آن در مجله معتبر Nature Neuroscience انتشار شده، دریافتند که ساختار این ناحیه همانند به چند لایه کرپ روی هم است و این لایه‌ها با افزایش سن، به شکل متغیری تحول می‌کنند. در حالی که برخی لایه‌ها مطابق انتظار نازک‌تر می‌شدند، لایه‌های میانی و بالایی که مسئول پردازش محرک‌های لمسی می باشند، در افراد مسن ضخیم‌تر از افراد جوان بودند.

انعطاف‌پذیری عصبی: جاده‌های مغز شما همیشه در دست ساخت می باشند

برای فهمیدن اهمیت این کشف، باید با مفهوم انعطاف‌پذیری عصبی آشنا شویم. مغز ما همانند یک شهر بزرگ با میلیون‌ها جاده (اتصالات عصبی) است. انعطاف‌پذیری عصبی یعنی توانایی این شهر برای ساختن جاده‌های تازه یا تحول مسیر جاده‌های قدیمی بر پایه نیاز و ازمایش ها تازه.

تا پیش از این فکر می‌شد که این «ساخت و ساز» در جوانی به اوج خود می‌رسد و در پیری متوقف می‌بشود. اما تحقیق تازه مشخص می کند که مغز ما حتی در سنین بالا نیز یک شهر پویا و در حال تحول است.

«منفعت گیری کن یا از دست بده»: راز پیری سالم مغز

اما چرا برخی لایه‌ها ضخیم‌تر و برخی دیگر نازک‌تر خواهد شد؟ تیم تحقیق معتقد است جواب در همان اصل معروف «منفعت گیری کن یا از دست بده» (Use it or lose it) نهفته است.

لایه‌های میانی و بالایی قشر حسی-پیکری به علت تماس دائمی ما با محیط اطراف (لمس کردن اشیاء، گرفتن دست دیگران و کارهایی از این قبیل) به طور مداوم فعال و در حال منفعت گیری می باشند. این منفعت گیری مداوم، همانند ورزش دادن یک عضله، علتتقویت و نگه داری آن‌ها می‌بشود.

دلنشین‌تر این که محققان دریافتند حتی لایه‌هایی که نازک‌تر خواهد شد نیز در حال تلاش برای جبران می باشند. در این لایه‌ها، ضخامت میلین (Myelin) افزایش یافته می بود. میلین یک لایه چربی است که همانند روکش عایق، رشته‌های عصبی را می‌پوشاند. هرچه این لایه ضخیم‌تر باشد، مطلب‌های عصبی سریع تر و بهتر منتقل خواهد شد. افزایش میلین در سنین بالا، نشانه فرد دیگر از تلاش مغز برای نگه داری کارایی و سازگاری با شرایط تازه است.

نقشه راه عملی برای جوان نگه داشتن ذهن

اکنون که می‌دانیم مغز ما ظرفیت بازسازی خود را دارد، سوال مهم این است: چطور می‌توانیم این فرآیند را تحکیم کنیم؟ جوان نگه داشتن ذهن یک فرآیند فعال است که بر چند ستون کلیدی محکم است:

۱. بهترین ورزش برای مغز: چالش‌های ذهنی تازه

مغز برای قوی ماندن، به چالش‌کشیده‌شدن نیاز دارد. انجام کارهای تکراری، مغز را تنبل می‌کند. برای جوان نگه داشتن ذهن، باید به طور مداوم آن را با اطلاعات و توانایی‌های تازه تغذیه کنید.

• یادگیری توانایی تازه: یادگیری زبان تازه یا یک ساز موسیقی، از بهترین ورزش‌ها برای مغز است، چون قسمت‌های مختلفی از مغز را به طور همزمان فعال می‌کند.
• بازی‌های استراتژیک: بازی‌هایی همانند شطرنج، سودوکو یا حتی بازی‌های ویدیویی استراتژیک، به تحکیم حافظه، حل قضیه و تفکر انتقادی پشتیبانی می‌کنند.
• خروج از منطقه امن: کارهای ساده‌ای همانند انتخاب یک مسیر تازه برای رفتن به خانه یا مسواک زدن با دست غیرغالب، مغز را ناچار به ساختن مسیرهای عصبی تازه می‌کند.

معارفه ۸ بازی فکری برای تحکیم حافظه بزرگسالان

۲. فعالیت بدنی منظم: سلامت جسم، سلامت ذهن

تازه ترین تحقیقات علمی به طور قطعی نشان داده‌اند که سلامت مغز از سلامت بدن جدا نیست. ورزش کردن، به خصوص ورزش‌های هوازی همانند پیاده‌روی سریع، دویدن و شنا، تأثیرات شگفت‌انگیزی بر مغز دارد:

• افزایش جریان خون: ورزش، اکسیژن و مواد مغذی بیشتری را به مغز می‌رساند.
• تحریک نوروژنز: فعالیت بدنی علتتولید پروتئینی به نام BDNF می‌بشود که به رشد سلول‌های عصبی تازه و تحکیم اتصالات حاضر پشتیبانی می‌کند. جوان نگه داشتن ذهن بدون تحرک بدنی تقریباً غیرممکن است.

۳. تغذیه دوستدار مغز: سوخت مناسب برای سلول‌های عصبی

مغز شما نزدیک به ۲۰ درصد از کل انرژی بدن را مصرف می‌کند. به این علت، چیزی که می‌خورید تأثیر مستقیمی بر کارکرد آن دارد.

• چربی‌های سالم (امگا-۳): در ماهی‌های چرب، گردو و دانه‌های کتان یافت می‌بشود و برای ساخت غشای سلول‌های مغزی الزامی است.
• آنتی‌اکسیدان‌ها: در میوه‌ها و سبزیجات رنگارنگ (همانند توت‌ها و سبزیجات برگ‌دار) وجود دارند و از سلول‌های مغز در برابر صدمه محافظت می‌کنند.
• افت قند و غذاهای فرآوری‌شده: مصرف بالای قند می‌تواند علتالتهاب و صدمه به حافظه بشود.

چرا و چطور حذف قند از رژیم غذایی را اغاز کنیم؟ + برنامه رژیم بدون قند ۷ روزه

۴. ارتباطات اجتماعی عمیق: داروی ضد انزوای مغز

انسان موجودی اجتماعی است و انزوای اجتماعی یکی از بزرگ‌ترین ریسک‌فاکتورها برای زوال عقل است. گفتگوهای عمیق و معنادار با دیگران، یک ورزش پیچیده برای مغز محسوب می‌بشود. این فعالیت‌ها قسمت‌های مربوط به زبان، حافظه، همدلی و حل قضیه را به طور همزمان فعال می‌کنند. برای جوان نگه داشتن ذهن، روابط اجتماعی خود را پرورش دهید. برای تحکیم روابط اجتماعی سپس از ۵۰ سالگی، چندین راهکار اثربخش وجود دارد.

باورهای نادرست درمورد پیری مغز

• باور غلط: شما با همه سلول‌های مغزی خود به دنیا می‌آیید و دیگر سلول جدیدی ساخته نمی‌بشود.
• حقیقت علمی: مغز حتی در سنین بالا نیز قادر به ساختن سلول‌های عصبی تازه (نوروژنز)، به خصوص در قسمت حافظه است.

• باور غلط: از دست دادن حافظه، قسمت اجتناب‌ناپذیر و طبیعی پیری است.
• حقیقت علمی: فراموشی‌های جزئی طبیعی است، اما از دست دادن شدید حافظه، نشانه‌ی بیماری است و نه پیری طبیعی. سبک زندگی سالم می‌تواند به شدت از حافظه محافظت کند.

سخن پایانی

در نهایت، بزرگ‌ترین مطلب یافته‌های علمی تازه این است که مغز ما یک مجسمه سنگی نیست که به مرور زمان فرسوده بشود، بلکه همانند یک باغ است که نیاز به مراقبت و باغبانی مداوم دارد. فرآیند پیری مغز یک خیابان یک‌طرفه به سمت زوال نیست. شما امروز با انتخاب‌های خود، در حال کاشتن بذرهای سلامت مغز فردای خود هستید.

احتمالا بهترین قدم بعدی، انتخاب یکی از راهکارهای بالا و اغاز باغبانی مغزتان از همین امروز باشد.

تکنیک‌هایی برای به‌خاطر سپردن اطلاعات و بازیابی آنها در زمان مناسب