تأثیر ژنتیک و محیط بر هوش؛ هوش ارثی است یا اکتسابی؟_رنگو

چه‌ چیزی ضریب هوشی ما را تعیین می‌کند؟ ژنتیک یا محیط؟ این سوال همیشه در حوزه روان‌شناسی او گفت و گو‌برانگیز بوده است. برای فهمیدن ربط ژنتیک و محیط با ضریب هوشی انسان (IQ) تا بحال تحقیقات بسیاری انجام شده است. مطابق تعداد بسیاری از این تحقیقات، قسمت چشمگیری از هوش انسان تحت‌تأثیر ژنتیک است. یقیناً محیط هم می‌تواند در شکل‌گیری این صفت ژنتیکی نقش داشته باشد. در این مقاله هرآنچه ملزوم است درمورد تأثیر ژنتیک و محیط بر هوش انسان بدانید، نوشته شده است. با ما همراه باشید.

تأثیر ژنتیک بر هوش

یکی از اولین تحقیقاتی که برای فهمیدن تأثیر ژنتیک بر ضریب هوشی انجام شد، تحقیقات پروفسور سیریل برت می بود. مطابق پژوهش‌های او که از سال ۱۹۴۳ تا ۱۹۶۶ انتشار شدند، ژنتیک تاثییر چشمگیری بر ضریب هوشی یا همان آی‌کیو می‌گذارد. پژوهش‌هایی که اخیرا انجام شده‌اند نیز حاکی از این می باشند که وراثت‌پذیری هوش در مقیاس ۰ تا ۱ به ۰٫۸ هم می‌رسد.

آیا «ژن هوش» وجود دارد؟

خیر، هیچ ژن واحدی مسئول هوش نیست. هوش یک ویژگی چندژنی (Polygenic) است، به این معنی که از تعامل پیچیده چندین ژن به وجود می‌آید. برای مثال، در پژوهشی که DNA بیشتر از ۲۴۰ هزار نفر را بازدید کرد، محققان ۵۳۸ ژن را شناسایی کردند که با هوش در ربط بودند. این ژن‌ها پتانسیل اولیه مغز ما را شکل خواهند داد.

تأثیر محیط بر هوش

پتانسیل ژنتیکی به‌تنهایی کافی نیست. محیطی که در آن رشد می‌کنیم، می‌تواند این پتانسیل را تحکیم یا تضعیف کند. بیایید تأثیر محیط را با چند مثال بازدید کنیم.

۱. جایگاه در خانواده و تحریک شناختی

تحقیقات مشخص می کند فرزندان اول به‌طور میانگین ضریب هوشی بالاتری نسبت به خواهر و برادرهای کوچک‌تر خود دارند. تعداد بسیاری از کارشناسان اعتقاد دارند علت این است که فرزندان اول دقت متمرکزتری از والدین دریافت می‌کنند و انتظارات بالاتری از آن‌ها وجود دارد. تحریک شناختی در خانه، همانند بازخوردهای تشویقی، دسترسی به کتاب و گفتگوهای سازنده، نقشی کلیدی در بهبود IQ دارد، در حالی که سرزنش و انتقاد مداوم می‌تواند آن را سرکوب کند.

۲. حالت اجتماعی-اقتصادی (SES)

حالت اجتماعی-اقتصادی، یعنی دسترسی خانواده به منابعی همانند درآمد، تحصیلات و جایگاه اجتماعی، تأثیری عمیق بر رشد هوش کودک دارد. کودکانی که در خانواده‌های با حالت مطلوب رشد می‌کنند، دسترسی بهتری به تغذیه سالم، مراقبت‌های بهداشتی، و محیط‌های آموزشی غنی دارند. تحقیقی نشان داد اختلاف IQ بین کودکانِ مرفه‌ترین و فقیرترین خانواده‌ها در ۲ سالگی ۶ امتیاز می بود، اما این شکاف تا ۱۶ سالگی به نزدیک به سه برابر افزایش یافت. فقر و بی‌ثباتی مالی می‌تواند مانع از دستیابی کودک به پتانسیل ژنتیکی کامل خود بشود.

۳. آموزش رسمی

زمان‌وقتی که فرد در مدرسه می‌گذراند، با ضریب هوشی او ربط مستقیمی دارد. هر سال تحصیل می‌تواند IQ را بین ۱ تا ۵ امتیاز افزایش دهد. مدارس به ما یاد خواهند داد چطور مسائل را حل کنیم، استدلال منطقی داشته باشیم و اطلاعات را پردازش کنیم؛ توانایی‌هایی که مستقیماً در آزمون‌های هوش سنجیده خواهد شد.

۴. تغذیه

سوءتغذیه، به‌اختصاصی در سال‌های اولیه زندگی، می‌تواند صدمه جدی به رشد مغز داخل کند و مطابق تحقیقات، IQ را تا ۱۵ امتیاز افت دهد.

فراتر از سخن‌های قدیمی؛ «ضریب هوشی مؤثر» چیست؟

او گفت و گو بر سر این که هوش از کجا می‌آید، برای بیشتر از یک قرن در روان‌شناسی ادامه داشته است. اما یک حقیقت عمیق‌تر و کاربردی‌تر وجود دارد: این که هوش ما از کجا می‌آید، به اندازه کاری که با آن انجام می‌دهیم اهمیت ندارد.

اینجاست که مفهوم «ضریب هوشی مؤثر» (Effective IQ) نقل می‌بشود. ضریب هوشی مؤثر شما، به کارکرد واقعی ذهن‌تان در زندگی روزمره اشاره دارد و برخلاف فکر عمومی، ثابت نیست. علم چندین دفعه و چندین دفعه نشان داده است که ما می‌توانیم با عادت‌هایمان خروجی موتور ذهنی خود را بهبود بخشیم یا با عادت‌های مخرب، چرخ‌دنده‌های آن را فرسوده کنیم.

عادت‌هایی که هوش مؤثر ما را افت خواهند داد

همه ما با مه مغزی آشناییم. آن گیجی خفیفی که بعد از یک شب بی‌خوابی یا منفعت گیری بیشتر از حد از شبکه‌های اجتماعی (Doomscrolling) توانایی می‌کنیم، دست‌پخت خود ماست. ما با انتخاب‌هایمان در محیط‌هایی قرار می‌گیریم که دقت ما را تخلیه می‌کنند و ما را به جای تفکر عمیق، در حالت عکس العمل دائمی به محرک‌ها نگه می‌دارند. سپس شگفتی می‌کنیم که چرا مغزمان در لحظات حساس پشتیبانی‌مان نمی‌کند.

یک دام بزرگ ذهنی، اجتناب از سخن بگویید درمورد هوش است. تعداد بسیاری از افراد از این نوشته می‌ترسند، مبادا نمره یک آزمون به برچسبی دائمی برای آن‌ها تبدیل بشود. این هراس علتمی‌بشود که ما از پرداختن به عادت‌هایی که واقعاً بر هوش مؤثر ما تأثیرگذارند، غافل شویم.

عادت‌هایی که به شما پشتیبانی می‌کنند هوشمندتر عمل کنید

مسئله کلیدی این است که این عادت‌ها کارکرد قابل‌اندازه‌گیری شما را بهبود می‌بخشند. اگر در رابطه کارکرد بهتر جدی هستید، باید در رابطه عادت‌هایی که آن را تحکیم می‌کنند نیز جدی باشید.

۱. یادگیری را هوشمندانه کنید

یادگیری یک فرآیند مبتنی بر زور و سختی نیست. بهترین راه حلها عبارت‌اند از:

• یادگیری درهم‌تنیده (Interleaving): به جای تمرکز روی یک نوشته برای ساعت‌ها، موضوعات گوناگون را ترکیب کنید و مرتباً خود را بیازمایید. این کار مغز را به چالش می‌کشد و همانند وزنه‌برداری، علترشد آن می‌بشود.
• قسمت‌بندی (Chunking): اطلاعات پیچیده را به قسمت‌های کوچک‌تر و قابل‌هضم تقسیم کنید تا برای سپردن آن‌ها آسان‌تر بشود.
• خواندن بهتر از شنیدن است: تحقیقات تازه مشخص می کند که برای برای سپردن مطالب، خواندن مؤثرتر از گوش دادن به پادکست یا کتاب صوتی است. یادگیری آسان طبق معمولً به معنی نتایج ضعیف‌تر است.
• کاخ حافظه (Memory Palace): این تکنیک باستانی می‌تواند قوت حافظه شما را به شکل چشمگیری افزایش دهد.

۲. حرکت کنید تا ذهن‌تان تیز بشود

مغز ما برای فکر کردن در میانه حرکت تکامل یافته است، نه در سکون.

• تحقیقات نشان داده‌اند که ورزش هوازی اندازه هیپوکامپ (مرکز حافظه در مغز) را افزایش داده و کارکرد اجرایی (همانند تصمیم‌گیری و حل قضیه) را بهبود می‌بخشد.
• در افراد مسن، تحرک منظم با کارکرد شناختی بهتر و افت خطر زوال عقل مرتبط است.

۳. کنجکاوی و کاوش را در بغل بگیرید

ما با کاوش در جهان، شناسایی الگوها و پرسیدن سوال هوشمند شدیم، نه با نشستن و نگه داری کردن لیست‌ها. افرادی که تا سنین بالا از نظر ذهنی هوشیار می‌همانند، افرادی نیستند که منفعلانه اطلاعات را مصرف می‌کنند؛ آن‌ها افرادی می باشند که تا این مدت در رابطه جهان سوال می‌پرسند و انتظار دارند هر جواب، به سؤالی تازه منجر بشود.

سخن پایانی: چه چیزی واقعاً در رابطه هوش اهمیت دارد؟

حقیقت این است: عددی که در یک آزمون IQ (همانند وکسلر یا استنفورد-بینه) کسب می‌کنید، شما را تعریف نمی‌کند. قسمت چشمگیری از پتانسیل هوش با تولد به ارث می‌رسد، اما این تنها نقطه اغاز است. آنچه واقعاً اهمیت دارد، این است که شما راننده این ذهن هستید.

هوش مؤثر شما ثابت نیست؛ یک سیستم پویاست که اگر به درستی تنظیم بشود، زیاد قوی و اگر نادیده گرفته بشود، شکننده خواهد می بود. برای نگه داری برتری خود، به جستوجو چیزهای تازه باشید، ایده‌هایتان را به او گفت و گو بگذارید، مفاهیم را با صدای بلند برای دیگران توضیح دهید و به خوبی استراحت کنید. مغز به کاوش پاداش می‌دهد و رکود را مجازات می‌کند.

در نهایت، شما به سطح عادت‌هایتان سقوط خواهید کرد. و حقیقت در رابطه IQ این است که ما قدرتی زیاد زیاد تر از آنچه فکر می‌کنیم برای شکل دادن به تجلی آن در زندگی خود داریم.

شما بگویید

به‌نظر شما کدام عادت‌ها بیشترین تأثیر را بر کارکرد ذهنی شما داشته‌اند؟ آیا توانایی‌ای از تحکیم هوش مؤثر خود از طریق تحول سبک زندگی دارید؟ نظرات و ازمایش ها ارزشمندتان را با ما و دیگر کاربران به اشتراک بگذارید.

بخشی از این متن بر پایه مقاله انتشار شده در psychologytoday نوشته شده است.

تکنیک‌هایی برای به‌خاطر سپردن اطلاعات و بازیابی آنها در زمان مناسب