چلغوز؛ همه‌چیز درباره دانه کاج

چلغوز کاج دانه‌ای‌ است که آن را از میوه‌ نوع خاصی از کاج می‌گیرند. افزودن این دانه‌ها به رژیم غذایی برای سلامتی مفید است. اگر می‌خواهید بدانید چلغوز چیست و چگونه مصرف می‌شود، حتما این مقاله از «چطور» را بخوانید.

چلغوز چیست؟

چلغوز دانه گونه‌ای خاص از کاج‌ است که در مناطقی چون هند،‌ پاکستان، افغانستان و جنگل‌های غربی هیمالیا یافت می‌شود. کاجی که از آن چلغوز می‌گیرند،‌ شبیه کاج‌های سنگی است. دانه کاج یا همان چلغوز منبعی غنی از کربوهیدرات و پروتئین است که این دانه را به مکمل غذایی عالی و مفیدی برای بدن تبدیل می‌کند.

این دانه را از درخت چلغوز می‌گیرند که نوعی کاج است. قطر تنه این درخت ۳ تا ۴ متر است و برگ‌هایش سوزنی و سه‌تایی‌اند که آن را از سایر درختان کاج متمایز می‌کند.

ارزش غذایی چلغوز

در این جدول، ارزش غذایی ۲۸ گرم دانه خشک‌شده چلغوز را مشاهده می‌کنید:

خواص چلغوز

۱. تنظیم قند خون

تعادل پروتئین، چربی‌ها و فیبر موجود در چلغوز موجب ثبات قند خون در بدن می‌شود. در کنار درشت‌مغذی‌های موجود در این دانه، ریزمغذی‌های مفیدی وجود دارند که قند خون را به‌خوبی تنظیم می‌کنند. طبق بررسی‌ها، منیزیم موجود در دانه کاج جذب گلوکز به‌وسیله انسولین را بهبود می‌بخشد. در ضمن چربی‌های تک‌اشباع‌نشده دانه‌ کاج از مقدار هموگلوبین A1c می‌کاهد که این نیز عامل مهمی در تنظیم قند خون است.

۲. بهره‌مندی از مواد معدنی ضروری منیزیم و آهن

منیزیم موجود در چلغوز از نوسانات خلقی و افسردگی پیشگیری می‌کند و موجب خواب خوب شبانه می‌شود. همچنین در افزایش تراکم استخوان نقش دارد، از این رو زنان باردار و افراد مسن بهتر است این دانه خوراکی را مصرف کنند. منیزیم انتقال کلسیم در بدن را آسان می‌کند و بدین‌ ترتیب از دردهای مفاصل و سایر دردهای بدن ناشی از سالخوردگی پیشگیری می‌شود.

چلغوز حاوی مقدار زیادی آهن است که وجود آن برای ذخیره اکسیژن و انتقال آن به اندام‌های حیاتی بدن ضروری است. اگر زنان باردار از رژیم غذایی خود به‌اندازه کافی آهن دریافت کنند، مغز نوزاد‌شان رشد بهتری خواهد داشت.

۳. سلامت قلب

چلغوز چندین فایده برای قلب‌ و عروق دارد و از بروز حملات قلبی و سکته پیشگیری می‌کند. مصرف ۳ وعده یا بیشتر دانه‌ کاج در هفته از نارسایی قلبی و فیبریلاسیون دهلیزی (آریتمی قلبی) پیشگیری می‌کند. اسید آمینه ال- آرژنین موجود در آجیل و دانه‌ها، از جمله چلغوز، با افزایش اکسیدنیتریک عملکرد اندوتلیال را بهبود می‌بخشد که از ابتلا به بیماری عروق کرونر پیشگیری می‌کند.

از طرفی دانه‌های کاج حاوی مقدار زیادی آنتی‌اکسیدان و ترکیبات ضدالتهاب‌اند و سلامت قلب را در کوتاه و بلندمدت حفظ می‌کنند.

۴. سلامت ذهن و بهبود عملکرد شناختی

وقتی قلب سالم باشد، مواد مغذی ضروری به مغز می‌رسد و از بیماری‌های شناختی چون آلزایمر، پارکینسون و دیگر بیماری‌های زوال عقل ناشی از افزایش سن پیشگیری می‌کند. دانه کاج حتی در بهبود عملکرد شناختی و کاهش علائم افسردگی بزرگ‌سالان نقش دارد.

استفاده از چلغوز به‌جای برخی از چربی‌های اشباع‌شده در وعده‌های غذایی‌تان (مثلا به‌جای پنیر روی سالاد) سلامت مغزتان را بهبود می‌بخشد.

۵. پیشگیری احتمالی از سرطان کولون (روده بزرگ)

تحقیقی گسترده در کره انجام شد که مشخص کرد مصرف بادام‌زمینی، دانه‌های کاج و بادام درختی از احتمال بروز سرطان روده بزرگ می‌کاهد. ترکیب فیبر و آنتی‌اکسیدان موجود در دانه‌های کاج موجب هضم راحت و درنتیجه پیشگیری از سرطان روده می‌شود. علاوه‌بر این، وجود امگا ۶ فراوان و همچنین ماده معدنی سلنیوم جلوی رشد عوامل سرطان‌زا در بدن را می‌گیرد.

۶. حفظ وزن سالم

وزن بدن، شاخص توده بدنی و دور کمر افرادی که دانه کاج یا آجیل‌ درختی مصرف می‌کنند، در مقایسه با افرادی که از این دانه‌ها نمی‌خورند کمتر است. طبق این یافته‌ها، دانه‌ها به‌رغم انرژی زیادشان موجب افزایش وزن نمی‌شوند. این دانه‌ها کمتر از آنچه تصور می‌شود کالری دارند و در واقع بخشی از کالری آنها به دام فیبر غیرقابل‌هضم می‌افتد.

از طرفی چربی‌های موجود در چلغوز از اشتها می‌کاهند و وزن بدن را در بهترین حالت نگه می‌دارند. این دانه موجب ترشح هورمون CCK-8 و درنتیجه تولید اسید پینولنیک می‌شود و اشتها را سرکوب می‌کند.

۷. حفاظت نسبی در برابر ویروس‌ها

چلغوز تا حدی از انتشار آنفولانزا و ویروس تبخال جلوگیری می‌کند. پلی‌ساکارید‌های موجود در دانه‌های کاج بدن را در برابر ویروس‌ها مقاوم می‌کنند. همچنین روغن چلغوز خواص ضدقارچی، ضدباکتریایی و ضد فشار خون (به‌علت وجود پروتئین لیسین) دارد. این روغن ادرارآور است و در میان روغن‌های مصرفی سالم‌ترین گزینه محسوب می‌شود.

۸. سلامت ماهیچه‌ها

پرو‌تئین موجود در دانه‌های کاج جلوی ضعف ماهیچه‌ها را می‌گیرد و از درد و کشیدگی آنها پیشگیری می‌کند.

۹. کاهش التهاب

التهاب منجر به بیماری‌های مزمن از جمله سرطان، کاهش عملکرد شناختی و بیماری‌های قلبی می‌شود. دانه کاج حاوی اسید پینولنیک، نوعی اسید چرب امگا ۶، است که نشانگرهای التهابی را کاهش می‌دهد و از ابتلا به بسیاری از بیماری‌ها جلوگیری می‌کند.

۱۰. بهبود انرژی بدن

دانه کاج سرشار از کربوهیدرات‌های انرژی‌زاست. مواد مغذی موجود در این دانه از کلسترول بد می‌کاهد و به کلسترول خوب بدن می‌افزاید. ماده آلفاتوکوفرول (نوعی ویتامین E) زیادی در دانه کاج وجود دارد. این ویتامین چربی‌های بدن را به انرژی تبدیل می‌کند و در عین‌ حال سوخت‌وساز چربی را افزایش می‌دهد. البته ترکیب آلی دیگری به‌نام اسکوآلن در دانه‌های کاج وجود دارد که آن هم در کاهش سریع کلسترول بد بدن نقش دارد.

۱۱. خواص آنتی‌اکسیدانی

چلغوز حاوی انواع آنتی‌اکسیدان مانند لیکوپن، کاروتنوئید، توکوفرول‌ها، کاتچین و گالوکاتچین است. این مواد برای عملکرد اندام‌های بدن مفیدند و پوست را سالم نگه می‌دارند. البته برشته‌کردن یا بودادن دانه‌ها از مقدار آنتی‌اکسیدان‌های آنها می‌کاهد و بهترین روش مصرف چلغوز مصرف خام آن است.

۱۲. مفید برای عملکرد جنسی

از خواص چلغوز برای مردان می‌توان گفت که ویتامین E و «روی» موجود در این دانه برای تولید اسپرم باکیفیت مفید است.

چلغوز حاوی ماده معدنی «روی» است که گفته می‌شود تا حدی جلوی عوامل منجر به ناباروری را می‌گیرد. در واقع «روی» تعداد اسپرم‌‌ها و تحرک آنها برای باردارکردن تخمک را افزایش می‌دهد.

همچنین «روی» سیستم ایمنی بدن را تقویت می‌کند، درمان جراحت‌ها را سرعت می‌بخشد و از سرماخوردگی مکرر پیشگیری می‌کند.

مضرات چلغوز

چلغوز هم مانند هر ماده خوراکی دیگری ممکن است مضراتی داشته باشد. در ادامه، برخی از مضرات دانه کاج را مطرح کرده‌ایم.

۱. حساسیت

برخی از افراد به دانه کاج واکنش‌های حساسیتی خفیف تا شدید (حتی شوک آنافیلاکسی) نشان می‌دهند. اگر به گرده‌های درخت کاج یا بادام‌زمینی حساسیت دارید، به‌احتمال زیاد به دانه کاج هم حساسیت خواهید داشت.

بعضی از علائم حساسیت به چلغوز تنگی نفس، کهیر و استفراغ‌اند. همچنین اگر علائم آنافیلاکسی مانند تورم لب‌ و صورت یا تنگی نفس شدید داشتید، به مراقبت‌های پزشکی نیاز دارید و باید فورا به پزشک مراجعه کنید.

۲. سندرم دانه کاج

از عوارض احتمالی دیگر مصرف دانه کاج ابتلا به سندرم دانه کاج یا سندرم دهان کاج است. در این حالت، ۲ یا ۳ روز پس از مصرف دانه کاج دهان فرد طعم فلزی تلخی می‌گیرد که ۲ تا ۴ هفته باقی می‌ماند. البته این سندرم ناخوشایند بسیار نادر است و با پرهیز از مصرف دانه کاج می‌توان از ابتلا به این سندرم پیشگیری کرد.

طریقه مصرف چلغوز

چلغوز را هم خام و خشک و هم سرخ‌شده در روغن و همراه با سالاد مصرف می‌کنند. از آنجایی‌ که دانه کاج حاوی چربی‌های غیراشباع است، به‌سرعت فاسد می‌شود. بنابراین این دانه‌ها را بیشتر از چند ماه نمی‌توان ذخیره کرد. البته نگهداری آنها در یخچال یا فریزر ماندگاری‌شان را بیشتر می‌کند. اگر بوی ترش از چلغوز به مشام می‌رسد یا کپک‌ زده است، آن را دور بریزید.

همچنین می‌توانید دانه‌های خام کاج را بوداده مصرف یا دانه‌های آماده آن را از بازار بخرید. ماندگاری دانه‌های بوداده بیشتر از دانه‌های خام است.

پرسش و پاسخ

۱. هر نوع درخت کاجی چلغوز دارد؟

حدود ۲۰ گونه درخت کاج وجود دارد که به‌علت بزرگ بودن دانه‌هایشان می‌توان آنها را برداشت کرد. محبوب‌ترین این کاج‌ها نوع کره‌ای، پینیون و سنگی هستند.

دانه‌های تمام درختان کاج خوراکی نیستند. بنابراین اگر نمی‌دانید دانه‌های کدام گونه خوراکی‌اند، هرگز آنها را مصرف نکنید.

۲. چگونه دانه کاج را جدا کنیم؟

وقتی میوه کاج خشک شد، دانه‌های آن به‌راحتی جدا می‌شوند. البته ابتدا پوسته سخت میوه کاج را باید شکست و سپس دانه‌ها را جدا کرد.

۳. دانه کاج از کجا بخریم و قیمت چلغوز چقدر است؟

هنگام خرید دانه کاج و البته چلغوز مشهدی که پرطرف‌دار است، می‌توانید به فروشگاه‌های اینترنتی یا فروشگاه‌های خشکبار مراجعه کنید. همچنین قیمت دانه کاج را می‌توانید از سایت‌های فروش این دانه جویا شوید که با توجه به وزن بسته‌ها تعیین می‌شود.

کلام آخر

با گنجاندن چلغوز و دانه‌های خوراکی مفید دیگر در رژیم غذایی‌تان سلامت بدنتان را حفظ کنید. اگر شما هم تجربه‌ مصرف دانه کاج و توصیه‌ای درباره آن دارید، خوشحال می‌شویم نظرتان را با ما در میان بگذارید.

راه‌حل‌هایی برای اینکه هم زیبا بمانیم هم سالم