هوش فضایی چیست؛ ۹ روش تحکیم این هوش در کودکان

هوش فضایی یکی از انواع هوش‌های شناخته‌شده انسان است که به ما امکان تشخیص ابعاد و نسبت‌ها را می‌دهد. ما در محیطی به دنیا می‌آییم که پر از اشیای گوناگون است و بدون فهمیدن ابعاد و نسبت‌ها نمی‌توانیم با محیط تعامل داشته باشیم. به این علت تحکیم هوش فضایی برای تعامل بهتر با محیط الزامی است. این چنین پیروزی در تعداد بسیاری از مشاغل بدون این هوش ممکن نیست. در این مقاله، تعریفی برای هوش فضایی اراعه می‌کنیم و مثال‌هایی از کاربردهای آن می‌زنیم، سپس راه حلهای تحکیم آن و برخی مشاغل مرتبط با آن را معارفه می‌کنیم.

هوش فضایی چیست؟

هوش فضایی یکی از هوش‌های ۹گانه هاوارد گاردنر است. نظریه هوش مصنوعی او هوش انسانی را به ۹ دسته تقسیم می‌کند که هوش فضایی یکی از آنهاست. این هوش بیانگر توانایی تصویرسازی و تصورکردن اشیا، جایگاهشان در محیط و دستکاری آنهاست. فردی که هوش فضایی بسیاری دارد، می‌تواند اشیای محیط را به‌خوبی شناسایی کند و فاصله و اندازه آنها را برای بسپارد. او می‌تواند در ذهن خود این اشیا را بچرخاند یا دستکاری کند.

مثال‌هایی از کاربرد هوش فضایی

ما از هوش فضایی خود برای انجام تعداد بسیاری از کارهای روزمره منفعت گیری می‌کنیم، همانند:

• هنگامی چمدان می‌بندیم، ابعاد هر وسیله را فکر و تلاش می‌کنیم بیشترین وسایل را در چمدان با نظم و ترتیب جا دهیم.
• زمان رانندگی و پارک ماشین مرتب از هوش فضایی خود برای فهمیدن فاصله‌ها و اندازه‌ها منفعت گیری می‌کنیم. کل فرایند رانندگی وابسته به هوش فضایی ماست.
• با خواندن دستورات دوبعدی نوشته شده در دفترچه راهنما، وسایل را سه‌بعدی سرهم‌ می‌کنیم.

زمان تحصیل نیز از هوش فضایی برای فهمیدن دروسی همانند جغرافیا و ریاضیات منفعت گیری می‌کنیم. مطابق تحقیقات، هرچه این سپس از هوش ما نیرومندتر باشد، ریاضیات و به‌خصوص درس هندسه را بهتر می‌فهمیم.

انواع هوش فضایی

هوش فضایی را می‌توان به ۲ دسته تقسیم کرد. هرچند این تقسیم‌بندی مرز دقیقی ندارد، به ما برای فهمیدن بهتر توانایی فرد در حوزه‌ای اشکار پشتیبانی می‌کند.

1. تجسم‌کنندگان فضایی: این گروه از افراد زیاد خوب می‌توانند اشیا و ابعاد آنها را تجسم کنند، اما فهمیدن آنها شامل جزئیات اشیا نمی‌بشود. به گفتن دیگر،‌ آنها فضا و روابط بین اشیا را بدون دقت به جزئیاتشان فکر می‌کنند.
2. تجسم‌کنندگان اشیا: این دسته از افراد می‌توانند جزئیات یک جسم را به‌خوبی و با دقت زیاد برای بسپارند و در ذهن خود مجسم کنند.

هوش فضایی از هر نوعش که باشد، آموختنی است. گرچه برخی از کودکان از ابتدا توانایی بیشتری در این عرصه دارند، سایرین هم می‌توانند با راه حلهای گوناگون هوش فضایی خود را تحکیم کنند.

چطور هوش فضایی کودکان را تحکیم کنیم؟

دانشمندان در تحقیقات خود دریافتند که کودکان حتی در ۴ماهگی نیز می‌توانند درکی از فضای اطراف و چرخش اشیا داشته باشند. عصب‌شناسان با بازدید مغز فهمید شدند که قسمت‌هایی اشکار از آن ربط مستقیمی با هوش فضایی دارند. به این علت تمرین‌ها و آموزش‌های ملزوم برای تحکیم هوش فضایی کودکان را می‌توان از سنین کم اغاز کرد. در ادامه، برخی از راه حلها و تمرینات سودمند برای تحکیم این هوش را معارفه کرده‌ایم.

۱. از کلمات تحکیم‌کننده هوش فضایی منفعت گیری کنید

والدین می‌توانند زمان توصیف اشیا از کلماتی همانند بزرگ، مختصر، کوچک، مثلثی و خمیده منفعت گیری کنند. کودکان خردسال این مفاهیم را هنگامی که نامی برایشان انتخاب بشود، بهتر می‌فهمند. بر پایه تحقیقات هم کودکانی که در خانه و پیش از دوران مدرسه چیزهای گوناگون را با این توصیف‌ها یاد گرفته‌اند، در انواع تست هوش فضایی نتایج بهتری می‌گیرند.

۲. از سایه‌بازی و نشانه‌های غیرکلامی منفعت بگیرید

بازی با سایه و منفعت گیری از نشانه‌های غیرکلامی راهی آسان و مؤثر برای تحکیم هوش فضایی کودکان است. برای مثال اگر بتوانیم اعداد را به‌پشتیبانی دستان به کودکان آموزش دهیم، هوش فضایی آنها رشد می‌کند.

۳. کودکان را به تصورکردن تشویق کنید

توانایی تصورکردن عنصری اساسی برای تحکیم هوش فضایی است. هنگامی که کتاب داستانی را برای کودک می‌خوانید، از او بخواهید افراد، اشیا و موقعیت‌ها را در ذهن خود فکر و حتی نقاشی کند. قوه تخیل او را آزاد بگذارید تا چیزهایی به نقاشی خود اضافه کند.

۴. از اسباب‌بازی‌ها و بازی‌های رایانه‌ای تحکیم‌کننده هوش فضایی منفعت گیری کنید

برخی اسباب‌بازی‌ها همانند خانه‌سازی‌های سه‌بعدی و لگو مستقیما هوش فضایی کودک را دچار می‌کنند. کودک باید موقعیت‌های گوناگون را فکر کند و اشیای گوناگونی را با این وسایل بسازد. برای اثربخشی زیاد تر این وسایل آنها را با داستان ترکیب کنید. مطابق تحقیقات، ترکیب این بازی‌ها با داستان تبدیل تحکیم هوش فضایی می‌بشود.

در کنار پازل‌ها و ابزارهای واقعی، بازی‌های رایانه‌ای یا موبایلی همانند تتریس نیز در تحکیم هوش فضایی کودکان نقش دارند.

۵. کودکان را تشویق به نقشه‌خوانی کنید

نقشه‌خوانی روشی مؤثر برای تحکیم هوش فضایی است. در مسافرت‌ها از کودکان بخواهید مسیر را بازدید و در ذهن خود فکر کنند. کودکان و نوجوانان با بازدید نقشه و تلاش برای فهمیدن مقیاس و علائم به‌کاررفته در آن، قوت فکر و هوش فضایی خود را تحکیم می‌کنند.

۶. کتاب‌های مصور در اختیار کودکان قرار دهید

خواندن کتاب‌های مصور در تحکیم این هوش نقش دارد. این کتاب‌ها زیاد تر داستان را با تصاویر روایت می‌کنند. به این علت کودکان به‌سمت تصورکردن رویدادها و به حرکت درآوردن نقش‌ها در ذهن خود سوق داده خواهد شد.

۷. دوربین عکاسی را به کودکان بدهید تا عکس بگیرند

عکس‌گرفتن نوعی توانایی است. اگر کودکان امکان گرفتن عکس‌های گوناگون را داشته باشند، می‌توانند زمان تنظیم زاویه دوربین، هوش فضایی خود را به کار بگیرند. در نوجوانی نیز شرکت در کارگاه‌های عکاسی روشی برای تحکیم هرچه زیاد تر هوش فضایی است.

۸. به کودکان اجازه دهید کاردستی‌های مقوایی بسازند

ساختن کاردستی روشی قدیمی اما سودمند برای تحکیم هوش فضایی است. هنگامی که کودک می‌خواهد کاردستی درست کند، باید هوش فضایی و قوت تجسم خود را به کار بگیرد. او باید از اندازه‌ها و چگونگی تاکردن و شکل‌دادن کاغذها سر دربیاورد. تلاش او برای درست‌کردن کاردستی علتتقویت این هوش می‌بشود. در صورت لزوم، می‌توانید در این فرایند او را راهنمایی کنید.

۹. آموزش موسیقی را از یاد نبرید

آموختن موسیقی و نواختن ساز نیز امکان پذیر جهت تحکیم هوش فضایی بشود، چراکه کودک یا نوجوان باید نت‌ها را فکر و هم‌زمان با دستان یا لبان خود آنها را اجرا کند. دقت کنید که گوش‌کردن به موسیقی تأثیر چندانی بر این هوش ندارد.

آیا هوش فضایی در پسران و دختران فرق دارد؟

یکی از کلیشه‌های قدیمی رایج بهتربودن هوش فضایی پسران از دختران است. در آمریکا، طبق معمول زنان در تست‌های هوش فضایی نمره کمتری از مردان کسب می‌کنند. بااین‌حال در سال‌های تازه، پژوهش‌های بسیاری این کلیشه را بی‌اعتبار کرده‌اند و نشان داده‌اند که نمره کمتر دختران در این آزمون‌ها حاصل کلیشه‌های جنسیتی بوده است نه کمتربودن هوش آنها.

در پژوهشی در ایتالیا، ۱۵۲ دبیرستان به ۳ دسته تقسیم شدند. دسته اول مدارسی بودند که به‌شیوه اسبق و با نگاهی جنسیتی آموزش می‌دادند؛ دسته دوم آنهایی بودند که باور به برتری هوش فضایی دختران به پسران را آموزش می‌دادند؛ دسته سوم نیز تساوی این هوش در هر دو جنس را آموزش می‌دادند. نتایج تست‌های هوش فضایی این سه دسته نشان داد که دختران گروه دوم در آزمون‌های تست هوش عملکردی شبیه پسران داشتند. در دسته سوم نیز امتیاز دختران و پسران نزدیک به هم بودند.

نتایج این تحقیق همانند تعداد بسیاری از تحقیقات دیگر اثبات می‌کند که نحوه آموزش و نگاهی که ما به توانمندیهای افراد بر پایه جنسیت آنها داریم، نقشی اساسی‌ در شکل‌گیری توانایی‌های پسران و دختران دارد.

نقش هوش فضایی در چه مشاغلی پررنگ‌تر است؟

برخی مشاغل ربط نزدیکی با هوش فضایی دارند و بدون کسب توانایی‌های مرتبط با هوش فضایی همانند فهمیدن ابعاد و نسبت‌ها نمی‌توان در این مشاغل کار کرد یا موفق می بود. در ادامه، برخی از انواع شغل مناسب هوش فضایی را معارفه می‌کنیم.

۱. عکاسی

عکاسی‌کردن روشی برای تحکیم هوش فضایی است، به این علت عکاسی به‌گفتن شغل نیز به این چنین هوشی نیاز دارد. عکاسی در هر عرصه‌ای نیازمند فهمیدن فضایی زیاد است.

۲. آشپزی

احتمالا شگفت به نظر برسد، اما آشپزان، به‌خصوص آشپزان رستوران‌ها، نیز به هوش فضایی نیاز دارند. محیط آشپزخانه جایی شلوغ است، به این علت آشپز باید فهمیدن مناسبی از فضای آن داشته باشد. از نظر دیگر تزئین و آراستگی غذا و نسبت هر ماده در آن از دیگر موضوعات مهم آشپزی‌اند که آشپز باید آنها را به‌درستی فهمیدن کند.

۳. هنرهای تجسمی

هنرهای تجسمی همانند نقاشی، مجسمه‌سازی و منبت‌کاری بدون هوش فضایی مقدور نیستند. افرادی که بخواهند در این عرصه‌ها مشغول به کار شوند، حتما باید هوش فضایی قوی داشته باشند.

۴. طراحی گرافیک

گرافیست‌ها نیز زمان طراحی پوستر‌ها و کارت‌های تبلیغاتی، ساخت پویانمایی‌ها یا هر کار دیگر مرتبط با شغلشان به هوش فضایی نیاز دارند. گرافیست‌ها به‌خصوص باید نسبت‌ها را خوب فهمیدن کنند.

۵. معماری

معماران نیز چه در دوره تحصیل و چه زمان کار، به هوش فضایی خود وابسته‌اند. برای مثال معمار باید بتواند ماکت بنایی را را بسازد که طراحی کرده یا زمان کار با نرم‌افزارهای طراحی، مکانی را که طراحی می‌کند در ذهن خود مجسم کند.

۶. طراحی دکوراسیون و طراحی صنعتی

طراحان داخلی نیز که برای چیدمان منزل و طراحی اتاق‌های خانه استخدام خواهد شد، باید فهمیدن خوبی از فضا، اندازه اجسام‌ و ترکیب آنها با محیط داشته باشند. طراحان صنعتی نیز برای طراحی انواع وسایل و ابزارها به هوش فضایی وابسته‌اند.

۷. مهندسی عمران و نقشه‌کشی

مهندسان عمران و تکنسین‌های نقشه‌کشی نیز برای طراحی و ساخت شهرها و محله‌ها از هوش فضایی خود منفعت گیری می‌کنند. آنها باید بتوانند به یک نقشه مهندسی یا یک زمین بایر نگاه کنند و مطرح خیابان‌ها و ساختمان‌ها را در ذهن خود مجسم کنند.

۸. کنترل ترافیک هوایی

افرادی که در برج مراقبت کنترل هوایی کار می‌کنند، باید به صفحه‌نمایش نگاه و اعداد مربوط به هر هواگرد را در ذهن خود فهمیدن کنند. صفحه‌نمایش دوبعدی رادار پر از اعداد و نشانه‌های گوناگون از هواگردهای گوناگون است و کنترل‌کننده باید بتواند عکس کلی از آسمان و جایگاه هر هواگرد را مجسم کند.

۹. جراحی

جراحان نیز از هوش فضایی برای فهمیدن ابعاد هر اندام و تومور منفعت گیری می‌کنند. برای مثال جراح قلب یا مغز باید به ابعاد قلب یا مغز و مشکلات آنها مسلط باشد. برای مثال زمان تعیین روش جراحی، جراح مغز باید فهمیدن کاملی از اندازه تومور و جای‌گیری آن در مغز داشته باشد تا بهترین روش را برای برداشتنش انتخاب کند.

شما بگویید

چه مشاغل فرد دیگر را می‌شناسید که هوش فضایی در آنها نقش مهمی دارد؟ آنها را در قسمت نظرات با ما به اشتراک بگذارید.

تکنیک‌هایی برای به‌خاطر سپردن اطلاعات و بازیابی آنها در زمان مناسب