بیماری سلیاک چیست؟ بازدید علل و راه‌های درمان این بیماری_رنگو

با  ابتلا به بیماری سلیاک، مصرف گلوتن علتواکنش غیرطبیعی دستگاه ایمنی و صدمه به مخاط روده کوچک می‌بشود. این صدمه به مرور با تخریب پرزهای روده‌ همراه بوده و جذب مواد مغذی را با مشکل روبه رو می‌کند. عوامل بسیاری در ابراز این بیماری نقش دارند؛ با اهمیت ترین آن‌ها ژنتیک است که گمان ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهد. علاوه بر این، عفونت‌ها، رژیم غذایی و شرایط زندگی هم علتایجاد یا تشدید این بیماری خواهد شد.

علائم بیماری سلیاک از مشکلات گوارشی تا اختلالات پوستی، کم‌خونی، خستگی مزمن و حتی مشکلات عصبی را شامل می‌بشود. اکنون درمان قطعی برای درمان این اختلال وجود ندارد، اما پیروی از رژیم غذایی فاقد گلوتن، به طور چشمگیری به بهبود علائم، ترمیم صدمه‌های روده و پیشگیری از عوارض طویل‌زمان این بیماری پشتیبانی می‌کند.

در این نوشته از مجله پزشکی دکتردکتر، به بازدید کامل علل، علائم، راه حلهای تشخیص و راهکارهای مدیریت بیماری Coeliac می‌پردازیم. این چنین، لیستی از غذاهای مجاز و غیرمجاز برای افراد مبتلا به این بیماری اراعه خواهیم داد.

در انتها اگر سوالی دارید، در تکه نظرات بنویسید. کارشناس سلامتی دکتردکتر به آن جواب خواهد داد.

بیماری سلیاک چیست؟

سلیاک، یک بیماری جدی و مزمن خودایمنی است که در افراد با عرصه ژنتیکی، بعد از مصرف گلوتن فعال می‌بشود در دسته بیماری‌ های روده قرار می‌گیرد. در این بیماری، سیستم ایمنی بدن به نادرست به بافت‌های سالم روده‌ کوچک دعوا می‌کند و علتصدمه به پرزهای روده که مسئول جذب مواد مغذی می باشند، می‌بشود.

بر پایه تخمین‌های بنیاد بیماری سلیاک (Celiac Disease Foundation)، 

شیوع جهانی اسپروی سلیاک تقریبا ۱ درصد از جمعیت کل جهان است؛ به این معنی که از هر ۱۰۰ نفر، ۱ نفر به این بیماری مبتلا است. 

با وجود این شیوع قابل دقت، یکی از بزرگترین چالش‌ها در مدیریت این بیماری، درصد بالای موارد تشخیص داده نشده است. بر پایه آمار، نزدیک به ۷۰ درصد از مبتلایان به این بیماری، شناسایی نمی‌شوند.

تفاوت بین حساسیت به گلوتن و بیماری سلیاک چیست؟

سلیاک و حساسیت به گلوتن، هر دو به عکس العمل‌های نامطلوب بدن به گلوتن مربوط خواهد شد. با این حال، تفاوت‌های اساسی بین این دو حالت وجود دارد. سلیاک یک اختلال خودایمنی است. یعنی، سیستم ایمنی بدن به نادرست به بافت روده کوچک دعوا کرده و تبدیل صدمه به پرزهای روده می‌بشود. در روبه رو، حساسیت به گلوتن، یک عکس العمل غیر خود ایمنی به گلوتن است. یعنی، سیستم ایمنی بدن به بافت روده دعوا نمی‌کند و به آن صدمه نمی‌زند.

علت ابتلا به بیماری سلیاک

علت دقیق ابتلا به این بیماری به طور کامل اشکار نیست، اما تحقیقات نشان خواهند داد که ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی و تغذیه‌ای در ابراز آن نقش دارند.

نقش ژنتیک و وراثت 

یکی از با اهمیت ترین عوامل ابتلا به این بیماری، سابقه خانوادگی است. این بیماری زیاد تر عرصه وراثتی دارد؛ به این معنی که اگر یکی از بستگان درجه یک همچون والدین، خواهر و برادر به این بیماری مبتلا باشد، گمان ابتلای فرد تا نزدیک به ۱۰ درصد افزایش اشکار می‌کند. این نسبت در دوقلوهای همسان، در صورت ابتلای یکی از آن‌ها، به نزدیک به ۷۵ درصد می‌رسد که نشان‌دهنده نقش پررنگ ژنتیک است.

نقش گلوتن در تحریک بیماری

گلوتن عامل مهم تحریک‌کننده این بیماری در افراد مستعد ژنتیکی است. در این افراد، مصرف گلوتن علتواکنش ایمنی نامناسبی می‌بشود که به پرزهای روده کوچک دعوا کرده و به آن‌ها صدمه می‌رساند. این صدمه‌دیدگی، توانایی روده را در جذب مواد مغذی حیاتی برای رشد و سلامت مختل می‌کند.

متخصصان تغذیه پیشنهاد می‌کنند که از اضافه کردن غذاهای حاوی گلوتن به رژیم غذایی نوزادان قبل از ۶ ماهگی خودداری بشود. این چنین، مطالعات نشان داده‌اند که تغذیه با شیر مادر در زمان اغاز مصرف گلوتن توسط نوزاد، با افت خطر ابتلا به این بیماری مرتبط است.

عوامل محیطی و عفونت‌ها

علاوه‌بر عوامل ژنتیکی و تغذیه‌ای، عوامل محیطی بسیاری همچون راه حلهای زایمان (طبیعی یا سزارین)، سبک زندگی والدین، راه حلهای تغذیه نوزاد و مصرف برخی داروها در ابراز بیماری Coeliac نقش دارند. این چنین، شواهد نشان خواهند داد که بیماری های روده به خصوص عفونت‌های ویروسی همچون عفونت روتاویروس در دوران کودکی با افزایش گمان ابتلا به این اختلال خودایمنی مرتبط می باشند.

علائم بیماری سلیاک چیست؟

علائم بیماری Coeliac زیاد متنوع بوده و زیاد تر شامل علائم گوارشی، پوستی و غیرگوارشی می‌بشود. شناخت دقیق این علائم برای تشخیص زودهنگام و مدیریت موثر بیماری از اهمیت بالایی برخوردار است. در جدول زیر، مروری جامع بر علائم شایع این بیماری در دو گروه سنی کودکان و بزرگسالان خواهیم داشت:

در صورت مشاهده هر یک از موارد فوق، به‌ اختصاصی در افراد دارای سابقه خانوادگی، مشورت با پزشک و انجام آزمایشات ملزوم برای تشخیص و اغاز درمان الزامی است. در ادامه، به بازدید دقیق‌تر هر یک از علائم این بیماری می‌پردازیم. تعداد بسیاری سلیاک را با بیماری سندروم روده تحریک پذیر نادرست می‌گیرند برای همین، بهتر است تحت هر شرایطی تشخیص را به پزشک بسپارید. 

علائم گوارشی

صدمه به مخاط روده باریک، که مشخصه مهم این بیماری است، تبدیل اختلال در جذب مواد مغذی و ابراز علائم گوارشی می‌بشود. شایع‌ترین علائم گوارشی شامل موارد زیر می باشند:

• نفخ شدید
• اسهال مزمن
• یبوست
• تهوع
• استفراغ
• افت وزن

شدت و نوع علائم گوارشی در افراد گوناگون زیاد متغیر است؛ برخی بیماران امکان پذیر تنها ۱ یا ۲ علامت را به طور خفیف توانایی کنند، درحالی‌که برخی دیگر با ترکیبی از چندین علامت به طور شدید روبه رو خواهد شد.

علائم پوستی

یکی از بارزترین و آزاردهنده‌ترین علائم این اختلال گوارشی، درماتیت هرپتی‌فرم است. درماتیت هرپتی‌فرم یک بیماری خودایمنی است که با ضایعات پوستی زیاد خارش‌دار و تاول‌دار اشکار می‌بشود. این ضایعات طبق معمول به طور قرینه در نواحی خاصی از بدن همچون آرنج‌ها، زانوها، باسن، پوست سر و پشت گردن ظاهر خواهند شد.

علائم غیرگوارشی

علاوه‌بر علائم گوارشی و پوستی، این بیماری با طیف وسیعی از علائم غیرگوارشی همچون موارد زیر همراه است:

• کم‌خونی
• خستگی مزمن و بی‌حالی
• پوکی استخوان
• آرتریت
• مشکلات عصبی

سلیاک در کودکان

بیماری سلیاک در کودکان، علاوه‌بر مشکلات گوارشی شبیه بزرگسالان، با تاخیر در رشد و بلوغ و کوتاهی قد همراه است. این چنین، مشکلات مربوط به مینای دندان و اختلالات رفتاری و عصبی همچون اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی (ADHD) و مشکلات یادگیری هم در برخی از کودکان مبتلا به این بیماری مشاهده می‌بشود که نیازمند دقت اختصاصی است.

بیماری سلیاک چطور تشخیص داده می‌بشود؟

تشخیص دقیق اسپروی سلیاک برای مدیریت صحیح و جلوگیری از عوارض طویل‌زمان آن الزامی است. دکتر گوارش برای تشخیص این بیماری طبق معمول از راه حلهای تشخیصی زیر منفعت گیری می‌کند:

تست آنتی بادی

تست آنتی‌بادی یا سرولوژی، اولین قدم در تشخیص این بیماری است. این آزمایش‌ خون به جستوجو شناسایی آنتی‌بادی‌های خاصی است که سیستم ایمنی بدن در جواب به مصرف گلوتن در افراد مبتلا تشکیل می‌کند.

• آزمایش آنتی‌بادی ترانس‌گلوتامیناز بافتی (tTG-IgA): این آزمایش یکی از بهترین راه حلها برای تشخیص بیماری سلیاک در کودکان و بزرگسالان است. این تست مقدار آنتی‌بادی tTG-IgA را در خون اندازه‌گیری می‌کند. سطح بالای این آنتی‌بادی به گمان زیاد زیاد نشان‌دهنده این بیماری است.
• اندازه‌گیری سطح کلی IgA: از آنجایی که افتایمونوگلوبولین A (IgA) تبدیل نتایج منفی کاذب در آزمایش tTG-IgA می‌بشود، طبق معمول پزشکان اندازه‌گیری سطح کلی IgA خون را به همراه آزمایش tTG-IgA تجویز می‌کنند تا یقین شوند که بدن بیمار به قدر کافی این آنتی‌بادی را تشکیل می‌کند.

آندوسکوپی و بیوپسی روده 

در صورتی که نتایج آزمایش‌های سرولوژی نشان‌دهنده گمان بالای سلیاک باشند، مرحله بعدی طبق معمول انجام آندوسکوپی همراه با بیوپسی است. در این روش، یک لوله‌ای نازک و منعطف تجهیزبه دوربین از طریق دهان داخل مری، معده و روده کوچک می‌بشود. این روش امکان مشاهده مستقیم مخاط روده کوچک و مثالبرداری از آن را فراهم می‌کند.

مثالهای بیوپسی بلافاصله به آزمایشگاه پاتولوژی فرستاده خواهد شد. پاتولوژیست‌ها این مثالها را زیر میکروسکوپ بازدید می‌کنند تا تغییرات اشکار مرتبط با این بیماری همچون آتروفی پرزها (کوچک شدن و مسطح شدن پرزهای روده) را تشخیص دهند.

تست ژنتیک HLA-DQ2 و HLA-DQ8

تست ژنتیک HLA-DQ2 و HLA-DQ8، یک آزمایش خون برای بازدید وجود این دو ژن در بدن است. این ژن‌ها بخشی از سیستم آنتی‌ژن لوکوسیت انسانی (HLA) می باشند و وجودشان گمان ابتلا به اسپروی سلیاک را افزایش می‌دهد. تقریبا ۹۹ درصد افراد مبتلا به این اختلال حداقل یکی از این ژن‌ها را دارند. با این حال، داشتن این ژن‌ها به تنهایی به معنی قطعی بودن ابتلا به این بیماری نیست.

سلیاک چطور درمان می‌بشود؟

در ادامه، به معارفه راه حلهای درمان اسپروی سلیاک و افت علائم ناشی از آن پرداخته‌ایم.

رژیم غذایی بدون گلوتن

اکنون، رژیم غذایی کاملا بدون گلوتن، موثرترین راه برای درمان این بیماری محسوب می‌بشود. با حذف کامل گلوتن از رژیم غذایی، التهاب روده باریک به‌ مرور زمان افت یافته، علائم بالینی بهبود اشکار کرده و روال ترمیم مخاط روده اغاز می‌بشود. در کودکان، طبق معمول ترمیم کامل مخاط روده طی ۳ تا ۶ ماه اتفاق می‌افتد، در حالی که در بزرگسالان این فرآیند امکان پذیر چند سال طول بکشد.

مصرف داروهای کمکی

در مواردی که صدمه روده باریک شدید یا جواب به رژیم غذایی بدون گلوتن کند باشد، پزشک از دارو برای کنترل التهاب و مدیریت علائم منفعت گیری می‌کند. موثرترین داروها در افت و تسکین علائم این بیماری شامل موارد زییر می باشند:

• داروهای کورتیکواستروئیدی همچون بودزوناید (Budesonide)
• داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی نظیر آزاتیوپرین (Azathioprine)

مسئله: تجویز و مصرف این داروها باید تحت نظر پزشک متخصص گوارش صورت بگیرد تا از ابراز عوارض جانبی احتمالی جلوگیری بشود. برای خرید آنلاین دارو، می‌توانید از داروخانه آنلاین دکتردکتر پشتیبانی بگیرید. 

مراقبت‌های تغذیه‌ای و مشاوره با متخصص تغذیه

علاوه‌بر حذف گلوتن، دقت به تغذیه صحیح و جبران کمبودهای احتمالی مواد مغذی، نقش مهمی در درمان بیماری سلیاک در بزرگسالان و کودکان دارد. افراد دچار این اختلال، به علت سوء جذب، طبق معمول دچار افتویتامین‌ها و مواد معدنی الزامی خواهد شد. مشاوره با یک متخصص تغذیه مجرب برای طراحی یک برنامه غذایی متعادل و جامع که ضمن تامین نیازهای تغذیه‌ای فرد، کاملا فاقد گلوتن و ایمن باشد، به بهبود حالت سلامت و کیفیت زندگی بیماران پشتیبانی می‌کند.

رژیم غذایی بدون گلوتن برای بیماران سلیاک

رژیم غذایی بدون گلوتن با حذف همه منبع های آشکار و نهان گلوتن از برنامه غذایی، به بهبود علائم، ترمیم صدمه‌های روده و پیشگیری از عوارض طویل‌زمان بیماری پشتیبانی می‌کند. از با اهمیت ترین مواد غذایی غیرمجاز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• همه محصولات حاوی گندم، جو، چاودار
• نان‌های معمولی
• انواع پاستا حاوی گلوتن
• غلات صبحانه حاوی گلوتن
• کیک‌ها، شیرینی‌جات و بیسکویت‌ها
• غذاهای فرآوری‌شده، سس‌ها و چاشنی‌ها 
• برخی داروها و مکمل‌های حاوی گلوتن نهان

به این علت، بازدید دقیق برچسب محصولات برای مطمعن از عدم وجود گلوتن الزامی است. از مواد غذایی مجاز زیر را می‌توان در رژیم غذایی افراد مبتلا به بیماری سلیاک قرار داد:

• انواع میوه‌ها و سبزیجات تازه
• انواع گوشت‌های فرآوری نشده
• ماهی
• تخم‌مرغ
• زیاد تر محصولات لبنی نظیر شیر، پنیر و کره
• سیب‌زمینی و برنج

دقت! حتی مقادیر ناچیز گلوتن هم می‌تواند تبدیل تحریک جواب ایمنی، صدمه به پرزهای روده کوچک و ابراز علائم بالینی در افراد مبتلا به این اختلال بشود. به این علت، مراعات دقیق برنامه غذایی، یک اصل اساسی در مدیریت این بیماری است.

غذاهای جانشین مناسب

با وجود محدودیت‌های رژیم بدون گلوتن، گزینه‌های جانشین بسیاری برای نگه داری تنوع غذایی در برنامه غذایی افراد مبتلا به این بیماری مزمن گوارشی وجود دارد. به گفتن مثال، به جای نان و پاستای معمولی می‌توان از محصولات تهیه شده با آرد برنج، آرد ذرت، آرد سویا و آرد سیب‌زمینی منفعت گیری کرد. تعداد بسیاری از شرکت‌های تولیدکننده مواد غذایی هم محصولات اختصاصی بدون گلوتن همچون نان، پاستا، بیسکویت و غلات صبحانه را تشکیل و اراعه می‌کنند که با برچسب «بدون گلوتن» اشکار شده‌اند.

عوارض ناشی از سلیاک درمان‌نشده

عدم تشخیص و درمان به‌ موقع بیماری سلیاک، تبدیل ابراز عوارض جدی و بعضی اوقات برگشت‌ناپذیر می‌بشود. این عوارض، که عمدتا ناشی از جواب ایمنی نامناسب به گلوتن و صدمه‌های متعاقب آن به مخاط روده باریک می باشند، می‌توانند بر ارگان‌ها و سیستم‌های گوناگون بدن تاثییر بگذارند. در ادامه به بازدید عوارض ناشی از عدم درمان این بیماری پرداخته‌ایم:

سوء جذب و سوء تغذیه

سلیاک، در صورت عدم تشخیص و درمان به موقع، تبدیل سوء جذب و سوء تغذیه می‌بشود که از برجسته‌ترین پیامدهای این بیماری می باشند. سوء جذب مواد مغذی، خود را با عوارضی همچون کم‌خونی و پوکی استخوان مشخص می کند. سوء هاضمه هم طبق معمول با علائمی همچون خستگی مفرط و سرگیجه همراه است. این چنین، سوء تغذیه ناشی از این بیماری می‌تواند تبدیل تاخیر رشد قدی و تکامل در کودکان بشود.

صدمه دائمی به روده باریک

عدم پایبندی به رژیم غذایی فاقد گلوتن، به مرور زمان تبدیل صدمه پایدار و غیرقابل برگشت به ساختار و کارکرد روده کوچک می‌بشود. حتی بعد از اغاز رژیم غذایی بدون گلوتن و کنترل علائم بالینی، امکان پذیر بازسازی کامل پرزهای روده صورت نگیرد و کارکرد طبیعی روده برای همیشه مختل بشود.

افزایش ریسک ابتلا به برخی سرطان‌ها

تحقیقات نشان داده‌اند که افراد مبتلا به بیماری Coeliac در قیاس با افراد عادی، زیاد تر در خطر ابتلا به برخی انواع سرطان می باشند. سرطان روده باریک، سرطان لنفوم روده باریک و سرطان لنفوم هوچکین از جمله سرطان‌های مرتبط با این بیماری می باشند. یقیناً ملزوم به ذکر است که با وجود افزایش خطر نسبی، وقوع سرطان در بیماران مبتلا به سلیاک نادر است و اکثر افراد مبتلا به این بیماری هیچ زمان به سرطان دچار نمی‌شوند.

ناباروری و مشکلات باروری

این بیماری در صورت درمان نشدن، بر توانایی باروری تاثییر گذاشته و تبدیل ناباروری در زنان و مردان می‌بشود. این چنین، در زنان باردار مبتلا به سلیاک کنترل‌نشده، خطر ابراز عوارض بارداری همچون سقط جنین مکرر، زایمان زودرس و تولد نوزاد با وزن پایین افزایش اشکار می‌کند.

بر پایه تحقیقات انتشار شده توسط مؤسسه ملی سلامت آمریکا (NIH)، 

زنان مبتلا به سلیاک تشخیص داده نشده تا ۹ برابر زیاد تر از افراد دیگر در معرض خطر سقط مکرر قرار دارند.

اگرچه امکان پذیر این آمار در مطالعات گوناگون مقداری متفاوت باشد، اما این یافته‌ها به وضوح بر اهمیت تشخیص زودهنگام این بیماری و مراعات دقیق رژیم غذایی بدون گلوتن برای بهبود نتایج بارداری اصرار دارند.

اهمیت تشخیص زودهنگام بیماری سلیاک

سلیاک، این اختلال خودایمنی که با مصرف گلوتن برانگیخته می‌بشود، احتمالا درمان قطعی نداشته باشد، اما با تشخیص و درمان به موقع می‌توان آن را کنترل و مدیریت کرد. با تشخیص زودهنگام و پایبندی کامل به رژیم غذایی فاقد گلوتن، علاوه‌بر متوقف کردن علائم ناخوشایند این بیماری، می‌توان مانع از ابراز عوارض جدی و طویل مدت آن هم شد.

اگر حس می‌کنید با برخی از علائم سلیاک روبه رو شده‌اید یا سابقه خانوادگی این بیماری را دارید، سریعا عمل کنید! به پشتیبانی سایت دکتردکتر، ویزیت خود را از دکتر گوارش آنلاین رزرو کرده و قدم‌های اولیه برای تشخیص و مدیریت این بیماری را بردارید.

منبع های:

celiac.org

pmc.ncbi.nlm.nih.gov

سوالات متداول

برچسب‌ها:

اشتراک گذاری